I bob arrali jinlash bo‘yicha adabiyotlar tahlili

 
 
 
 

---

25 
2.2. Chigitning ishchi kamerada bo’lish vaqti 
 
Ma‘lumki, arrali jinning ishchi kamerasi: qobirg‗ali panjara, peshtoq brus, 
kamera bo‗g‗izi, yuqorigi fartuk va chigit tarog‗i joylashgan pastki fartukdan 
tashkil topgan. Ishchi kamera elementlarining arraga nisbatan joylashishi, 
tuzilishi va o‗lchamlari, hamda tirqishlari arrali jinlash jarayoniga ma‘lum 
miqdorda ta‘sir qiladi. Shu elementlarning vazifalarini va jinlash jarayoniga 
ta‘sir darajasini tahlil qilish mumkin. Ishchi kamerasining kolosnik panjarasi 
arra tishiga ilingan tola bilan ichkariga kirib ketishini ta‘minlab turadi, hamda 
asosiy jarayon, ya‘ni tolani chigitdan ajratishni amalga oshiradi. Undan tashqari 
jinlangan chigitni pastga mashinadan chiqishini ta‘minlab turadi.
Xozirda ishlab turgan ishchi kameraning ishlashini tahlil qilsak, uning 
tuzilishi mukammal emasligini ko‗ramiz, chunki ichidagi xom ashyo valigining 
zichligini ortishi, hamda elektroenergiya sarfining ko‗p ekanligi ma‘lum (2.2-
rasm). Chunki xom ashyo valigining aylanish tezligini hisobga olganda, ishchi 
kamerasi tuzilishininig eng maqbuli- bu aylanaga yaqinidir (ya‘ni bir radius 
bilan). Xozirgi ishchi kameraning tuzilishi bundan uzoqdir. Shuning uchun xom 
ashyo valigi aylanganda, unda markazdan qochma kuch oshib va o‗z-o‗zini 
to‗xtatish xususiyatiga olib keladi, undan tashqari, elektr-energiya sarfini oshirib 
yuboradi. 
Arra tishiga ilingan tola xom ashyo valigining kuchlanishini oshirib, 
jinlash jarayoni (O-tola ajratish nuqtasi) gacha boradi. Ammo kuchlanish ishchi 
kamera radiusiga qarab xar xil ko‗rsatkichlarga ega bo‗ladi, ya‘ni radius qancha 
kam bo‗lsa, xom ashyo valigidagi kuchlanish shuncha ko‗p bo‗ladi.
Keyinchalik tola chigitidan ajratilgandan so‗ng sirg‗alish paydo bo‗ladi, bu 
ko‗rsatkich x=0,3 m gacha davom etadi, bunda xom ashyo valigidagi kuchlanish 
kamayib boradi (2.3-rasm). Masalan: ishchi kamera radiusi R
b
=0,15 m ga teng 
bo‗lganda xom ashyo valigidagi kuchlanish 680 N/m ga teng bo‗ladi, radiusi 
R
b
=0,24 m ga teng bo‗lganda kuchlanish 480 N/m gacha pasayadi.

---

26 
2.2-rasm. Jin ishchi kamerasinng va arrali barabanning ishlash sxemasi xozirda 
ishlab turgan ishchi kamera tuzilishi 
2.3-rasm Paxta bulakchasining tish ustida xarakat kilish sxemasi 

---

27 
Agarda tolaning shikastlanish darajasini kamaytirish va elektroenergiya 
sarfini pasaytirish maqsadida eng katta radiusni tanlash mumkin, chunki bu 
xolatda urunma kuchlanish kam bo‗ladi. Gap ishchi kamerasi radiusining 
hamma o‗lchamlari bitta qilib olinishi haqida fikr yuritilayapti. Xozirgi ishlab 
chiqarishda qo‗llanilayotgan ishchi kamera radiuslari 0,12 m dan 0,25 m ga teng 
qilib olingan, bu esa ishchi kameraning o‗lchamlari turli bo‗lgan joylarda 
urunma kuchlanishning to‗planishiga olib keladi. Shularni bartaraf etish uchun 
ishchi kameraning hamma uchastkalarida bitta radius bo‗lishini ta‘minlash 
zarurdir. Ishchi kamera radiusining o‗rtacha radiusini olish uchun xom ashyo 
valigiga ta‘sir qilayotgan o‗rtacha urunma kuchlanishdan kelib chiqib tanlash 
zarurdir. rasmda ko‗rsatilgandek ishchi kameradagi xom ashyo valigiga ta‘sir 
qilayotgan o‗rtacha urunma kuchlanish ishchi kamera radiusining 0,17-0,19 m 
ga teng keladi (3’5 chiziqlar). Yuqoridagi ko‗rsatkichlarni inobatga olib, 19.2-
rasmda ko‗rsatilgandek ishchi kameraning o‗rtacha radiusi aniqlanadi va u 
R=0,185 m ga tengdir, uning markazi umumiy bo‗lib, ishchi kamera 
markazidadir. Endi arrali silindr tishida ilashgan paxta bulakchasining tish 
buylab xaraktini urganib chakamiz. Chigitdan ajratilgan tola massasning tish 
orasida ilashish uchburchagi tugrisidagi muammoni oldingi ma‘ruzalarda kurib 
chikkan edik. Paxta bulakchasiga uning ogirligi, bulakcha va tish orasidagi 
ishkalanish kuchi, xavoning siljitish kuchlari ta‘sir etadi Faraz kilaylik t=0 
momentda bulakcha tishning uchida markazi silindrning markazida bulgan 
koordinat boshidan R
1
masofada joylashgan bo‘lsin.
Buerda burchak 

, bulakchaning joylashishishga karab uzgarib turadi . 

0
- arra radiusinin gorizont bilan tashkil kilgan burchagi, 
-arraning burchak 
tezligi;
- silindr radiusi Bilan buoakchaning xaraktdagi radiusi orasidagi 
burchagi. 

va R larning ifodalarini kuyamiz 
;
sin
;
cos





