I bob arrali jinlash bo‘yicha adabiyotlar tahlili

 
6
130
~
0
0


n
n
 
dona chigit toladan ajralib 
chiqar ekan. Arrani 1 sekundda 12 marta aylanishini hisobga olsak, ishchi 
kamera markazida 2244 dona chigit to‗planib, kameradan tashqariga 6732 dona 
chigit chiqib ketishini ko‗ramiz. 
Ma‘lumki arrali jin ishchi kamerasida paxta xom ashyosi ham jin arrasi 
kabi aylanma harakat olib, to‗liq tuksizlangan, qisman tuksizlangan chigitlardan 
iborat bo‗lgan xom ashyo valigi hosil qiladi. Bu xom ashyo valigining zichligi 
ishchi kamera markazi tomon oshib boradi. Lekin ma‘lum vaqt o‗tishi bilan 
ishchi kamerada yoriq hosil bo‗lish hisobiga tuksizlangan chigitlar o‗z og‗irligi 
ta‘sirida pastga tomon harakatlanadi. Bu jarayon ko‗pgina tajribalarda 
aniqlangan.

---

43 
Ko‗pgina hollarda ishchi kamerada xom ashyo valigi zichligi ortishi 
hisobiga, arrali silindrlarni aylanishi sekinlashadi. Ayrim hollarda jinlash 
jarayoni to‗xtab qolishi ham mumkin. Bu holatlarni fizik-mexanik nuqtai 
nazardan o‗rganishga bag‗ishlangan amaliy, ilmiy ishlarni bo‗lishiga qaramay, 
masala to‗liq hal qilinmagan. Chunki, ishchi kameradagi jinlash jarayoni ancha 
murakkab, tajriba yo‗li bilan xom ashyo valik zichligini o‗zgarish qonuniyati 
etarlicha o‗rganilmagan. Bundan tashqari qancha miqdorda jinlangan chigitlar 
kolosniklar orqali tushib ketishi, qancha miqdordagilari xom ashyo valigi ichiga 
o‗tib turishi va qancha miqdrdagisi arra tishlari xom ashyo valigini yorgan 
vaqtda tushib ketishi noma‘lumligicha qolmoqda.
Jinlash jarayonini qanchalik to‗liq quvvat bilan ishlashi ishchi 
kameradagi xom ashyo valigi zichligini o‗zgarishiga katta bog‗liqdir. Xom 
ashyo valigining arra tishlariga ta‘sir etuvchi bosim kuchini aniqlash va o‗z 
navbatida arra tishlarini xom ashyo valigiga bergan ta‘sir kuchi jinlash 
jarayonini qanday kechishini ochib beradi.
1. Tajribalarda xom ashyo valigini jinlash ishchi kameradagi ayrim 
nuqtalarga mos keluvchi tezliklari aniqlangan (3.3-rasm). Ular quyidagicha:
с
м
V
A
/
0
.
1
8
.
0


; 
с
м
V
С
/
1
.
1
9
.
0


; 
с
м
V
E
/
6
,
2
2


; 
с
м
V
D
/
2
.
1

; 
с
м
V
appa
/
12


---

44 
3.3.-rasm. Kameradagi A,C,E,D nuqtalarga mos keluvchi tezliklari. 
jin ishchi kamerasi-1, arrali silindr-2, kolosnik-3, chigit tarog‗i-4. 
3.4-rasm. Jinlash yoyiga mos keluvchi kolosnik yuzasi bo‗ylab 
tozalangan chigitlarni harakat qonunini ifodalovchi sxema. 
Xom ashyo valigi-1, koordinata o‗qlari-XDU, arra tishlarini xom ashyo 
valigi bilan uchrashuvchi yoyi-RD. 

---

45 
Kolosnikni DQ qismida (3.4-rasm) bitta chigitni harakatini tekshiramiz. 
Harakatni XDU-Dekart koordinatalar sistemasiga nisbatan tekshiramiz. 
Dalamber prinsipiga asosan chigitni harakati differensial tenglamasi 
quyidagicha yoziladi: 
)
1
(
sin
cos


fmg
g
m
x
m
ч
ч




Yoki 
)
2
(
)
sin
(cos


f
g
x




Boshlang‗ich shartlar: 






)
3
(
0
0
;
0
D
V
x
t
(2) ni echimi 
)
4
(
2
)
(
2
t
b
t
x


bo‗ladi. 
Bu erda: 
)
sin
(cos


f
g
b


proporsionallik koeffitsienti, 
0
45


, 
g=10m/s2 
hisobga 
olsak, 
uning 
son 
qiymati: 
)
5
(
/
6
,
5
)
45
sin
2
,
0
45
(cos
/
10
2
0
0
2
с
м
с
м
b



Demak, chigitni kolosnik bo‗yicha harakat qonuni: 
)
6
(
8
.
2
)
(
2
t
t
x


ifodalanadi. 
Kolosnikni uzunligini 
см
l
k
20

deb olinsa, uni bitta chigit bosib o‗tishi 
uchun sarflaydigan vaqti: 
сек
с
м
см
t
27
.
0
/
4
.
5
20
2
0


Bir dona chigitni maksimal diametrini 
мм
d
ч
10

deb olinsa, kolosnikni 
DQ qismida 
20
10
20


мм
см
n
ч
dona chigit joylashar ekan. 
1.
Bitta arra tishi 

PD
yoyni bosib o‗tishdagi chigitli tolalarni jinlash 
jarayonini kinematik va dinamik hisobi. 

---

46 
Bir dona tolali chigitdan bitta arra tishi 
мм
3


qalinlikdagi tolalarni uzib 
olishga harakat qilsa va chigitni aylanasi uzunligi 
мм
r
l
19
3
14
.
3
2
2
0
0






hisobiga, chigit 
7
6
3
19
0





l
K
aylanishda to‗liq toladan tozalanishi kelib 
chiqadi (9-rasm). Endi 

PD
=33sm yoyda joylashgan arra tishlarini sonini 
aniqlaymiz. 
Ikki 
tish 
orasidagi 
masofa 
мм
Т
6
.
3


ma‘lum. Bundan 
92
6
.
3
330
.
.


с
т
n
dona tish 

PD
yoy qismiga to‗g‗ri kelar ekan. Bundan 
13
13
92

ta 
chigit bir aylanishda toladan ajratib olinar ekan.
Bitta arra 1 sekundda 12 marta aylanishini hisobiga bir marta aylanish 
uchun 
08
,
0
0

t
sekund sarflaydi. Kolosnikni bitta chigit 0.25 sekundda tark etsa, 
bu vaqtda bitta arra hisobiga 
32
08
.
0
2
.
0
13
~



n
dona chigit jinlanib toladan ajraydi. 
Kolosnikni 20 dona chigit tark etguncha 

PD
yoy bo‗yicha 
640
32
20
~
~



n
dona 
chigit jinlanib toladan ajraydi. Natijada 
608
32
640
~
~




n
n
dona jinlangan 
chigit xom ashyo valigi ichiga o‗tib ketar ekan. Shuning uchun ishchi kamera 
markaziga katta miqdorda chigit to‗planib qoladi. Jindagi 130 arra hisobiga esa 
79040
130
608



N
dona jinlangan chigit ishchi kameraga yig‗iladi. 
Bu miqdordagi chigitlardan hosil bo‗ladigan bosim kuchini hisoblaymiz: 
a) Chigitlarni umumiy massasi: 
кг
N
m
M
хв
ч
35
.
9
9354
79040
131
.
0
0






N
g
М
Р
хв
ч
ч
хв
5
.
93
10
35
.
9





Yuqorida arrani tolali chigitlarga ta‘sir kuchi 
N
F
395

ekanligini hisobga 
olsak 0.2 sekundda 
N
5
.
93
bo‗lsa, 1 sekundda 
N
467
bosim kuchi hosil bo‗ladi. 
N
F
Р
F
х
хв
72
395
467
*





oshiqcha bosim paxta bo‗lakchalari tomonidan 
arra tishlariga ta‘sir etadi.