I bob arrali jinlash bo‘yicha adabiyotlar tahlili

R
Y
R
X
0
0









t

0


---

28 
Jinlash jarayonini bir tekisda amalga oshirish xom ashyo valigini bir 
nechta parametrlariga bog‘liq bo‘ladi. Mana shu parametrlarning birortasi 
o‘zgarishi toladan chigitni ajratib olish jarayoniga salbiy ta‘sir ko‘rsatadi. 
Jinlash jarayoniga quyidagi parametrlar ta‘sir qiladi: 
1.
Xom ashyo valigini aylanish tezligi. 
2.
Xom ashyo valigini toladorligi. 
3.
Xom ashyo valigini zichligi va massasi. 
4.
Ishchi kamerada toladan ajralgan chigitlarini bo‘lish vaqti. 
5.
Xom ashyo valigini tarkibida toladan ajralgan chigitlarni miqdori. 
Bulardan tashqari xom ashyo valigini ishchi kamera yuzasiga 
ko‘rsatadigan bosimi va ishqalanish koeffitsientlari ham ta‘sir ko‘rsatadi. Mana 
shu parametrlar jinning ish unumdorligi va tola sifatiga ta‘sir ko‘rsatadi. 
Malumki, arrali slindirning aylanish tezligi 12m/s va xom ashyo 
valigining aylanish tezligi 1.5 m/s bo‘lganligi adabiyotlardan ma‘lum. Bu xom 
ashyo valigini, chigitli paxtalar, to‘liq jinlanmagan va tuksizlangan chigitlar 
tashkil etab, uning zichligi jinning markazi ishchi kamerasi tomon oshib boradi.
Xom ashyo valiginig zichligi ortib borgan sari jinning ish samaradorligi 
pasayib ketishiga va ayrim hollarda bu jarayonning to‘xtab qolishiga ham sabab 
bo‘ladi. Shu muammoni o‘rgangan holda biz arrali jinning ishchi kamerasida 
bo‘layotgan jarayonlarni o‘rganib chiqdik. Jinlаsh jаrаyonining sаmаrаli 
bo‘lishini belgilаydigаn elementlаrdаn biri chigitlаrning ishchi kаmerаdаn 
chiqib ketishi hisoblаnаdi. Chigitlаrdаn tolаlаrni to‘lа аjrаtib olish pаxtа 
bo‘lаkchаsini аrrаli silindr tishlаri bilаn bir nechа mаrotаbа uchrаshgаndаn 
keyin sodir bo‘lаdi. Mаnа shu jаrаyon mа‘lum bir vаqtni tаlаb etаdi. Shu vаqtni 
kаmаytirish uchun аrrа tishlаri pаxtа bo‘lаklаri bilаn uchrаshgаndа 
ilаshtirilаdigаn tolаlаr miqdorini oshirish yoki tolаsi bor chigitlаrning аrrа 
tishlаri bilаn uchrаshishini tezlаshtirishdаn iborаt. Jumladan, jin mashinasida 
tolalarni maksimal ajratib olish, tozalangan chigitlarni o‘z vaqtida chiqarish 
)
sin(
)
cos(
)
cos(
)
(
0
0
0
0
0
0
1

























t
R
Y
t
R
t
R
R
X

---

29 
orqali unumdorlikni oshirish va boshqalar. Mana shu nuqsonlarni bartaraf etish 
maqsadida tolani chigitdan ajratib olish jarayonini yana ham chuqurroq o‘rganib 
chiqish kerak bo‘ldi. Shu maqsadda ushbu ishda jin konstruktsiyasini va uning 
asosiy elementlarini takomillashtirish maqsadida nazariy va amaliy tadqiqotlar 
olib borildi. Ayni paytda jin mashinasining samaradorligini oshirishning yangi 
yo‘llarini izlab topish borasida amalga oshirilgan ilmiy-tadqiqot ishlari natijalari 
tahlil qilindi. Paxtani dastlabki ishlashning asosiy texnologik operatsiyasi – 
jinlash jarayonida xom ashyo valigi kerakli zichligini ushlab turish 
mexanizmlari yetarli darajada takomillashgan emasligi tufayli tola va chigitning 
sifati yomonlashadi. Mavjud jinning xom ashyo valigi zichligini boshqarish 
mexanizmi samaradorligi pastligi natijasida, ayniqsa past navli chigitli paxtani 
ishlashda, ta‘minlashning og‘irlik va hajm jihatidan ortishida xom ashyo valigini 
ortiqcha zichlanishi imkoniyati mavjudligidir, bu esa, namligi yuqoriroq chigitli 
paxtani ishlashda, olinayotgan mahsulot hajmiga ta‘sir etadi va jinlashning 
texnologik rejimlarini buzilishiga, tez-tez tiqilishlarga va mashinalarni to‘xtab 
turishiga olib keladi. Yuqoridagilardan kelib chiqib, jinlash jarayonini o‘rganish, 
hamda ularni takomillashtirish masalalari hozirgi kunda dolzarb hisoblanadi. 
Olib borilgan tajribalar shuni ko‘rsatdiki, arrli jin ish paytida ishchi kameradagi 
zichlikning oshib ketishi tola va chigitning shikastlanishiga sabab bo‘lmoqda.
Arraning ish unumdorligi oshishi bilan arra tishining qiya burchagi (

)va 
tola taramining hajm miqdori(

)oshib boradi, arraning aylanish tеzligi oshishi 
bilan bu ko'rsatkichlar kamayib boradi va tolaning nisbiy shikastlanishi ham 
ortib boradi. Ish unumdorligi oshib borishi bilan, arra tishi bilan tolaning o'zaro 
muloqati pasayadi, bu esa tolaning fizik-mеxanik hususiyatlari ortib borishiga 
olib kеlishi, arraning aylanish tеzligi ortishi bilan uning hususiyatlari kamayib 
borishi kеrak. Arra tishining tolaga salbiy ta'sirini kamaytirish uchun arra 
tishining qadamini oshirish mumkin, lеkin bu tola bilan qobirg'alar orasidagi
ishqalanish darajasini oshirib yuborishi sababli, shuningdеk tola ajratish 
jarayonida tolaning mеxanik shikastlanishining oldini olish maqsadida tishning 
qadamini oshirmagan maqsadga muvofiqdir.