borishi kerak, buning uchun esa podshoh oʼz amaldorlari haqida doimo gʼamxoʼrlik
qilishi va modiy ragʼbatlantirib borishi kerak, shundagina ular sening qonuning bilan
yashaydi». Saqlanib qolgan yodgorliklarda va yozma qonunlarda
iqtisodiy-siyosiy
gʼoyalar mavjud boʼlgan, unda mustaqil ishlab chiqaruvchining xuquqlarini himoya
qilish, tartibga solish hamda ishlab chiqaruvchilar qatlamini yemirilishini toʼxtatishga
qarshi muhim fikrlar berilgan edi.
Аyniqsa, eramizdan avvalgi XVIII asrda Bobilda podshohlik qilgan
Hamurapining qonunlar toʼplami (kodeksi) mashxurdir.
Bu toʼplam 1901-1902
yilda Suza shahri qoliqlarini arxeologik qazish paytida topilgan. Toshga oʼyib yozilgan
muhim va qadimiy, tarixiy xujjatni tahlil qilish shuni koʼrsatdiki, mavjud davlat sinfiy va
ijtimoiy jihatdan ancha mukamal koʼrilganligi bilan ajralib turadi. Bu qonunlarning
asosiy mazmuni qaysiki «kuchli kuchsizni» shiori ostida kuchlilar tomonidan
kuchsizlarni butunlay kamsitishi himoya qilgan edi.
Qarz evaziga qul qilish faqat uch yilgagina ruxsat etilgan edi. Lekin bu chegaralash
boʼlsa, ham xususiy mulkchilik ham qonun bilan rasmiylashtirilgan edi.
Xususiy
mulkchilik huquqiy bitimlarda himoya qilinar, agar ijarachi zaruriy ishlarni maʼlum bir
sabablarga asosan bajara olmasa turli xil imtiyozlar berilardi. Xususiy mulkchilikka
suyiqasd qilinishiga iqtisodiy javobgarlik joriy etildi. Hammurapi kodeksining yaratilishi
qadimgi Vavilon jamiyatining birlashishi uchun muhim omil boʼladi. Hammurapi
kodeksi iqtisodiy haѐtni huquqiy normalar bilan boshqarishga qilingan birinchi harakat
edi.
Qadimgi
Bobil haqida gapirganda, bu mintaqaning tabiatining ajoyib go'zalligini
esdan chiqarmaslik kerak. Qadim zamonlarda Dajla va Furot daryolarining quyi oqimlari
hozirgidek ko'rinmasdi. Fors ko'rfazi laguni shimoldan ancha uzoqroqqa cho'zildi va
Dajla va Furot daryolarining o'zi Shattul-Arabning bitta kanaliga qo'shilmadi, balki
mustaqil daryolari bo'lgan lagunga tushib ketdi. Ularning orasidagi bo'shliqni deyarli
botqoqlar, ko'llar va ulkan qamishzorlar egallagan. Yuqori joylar baland o'tli va butali
savannaning bir turi edi.
T
Hammurapi davridagi Bobil davlatining iqtisodiyoti sug'orish dehqonchiligi,
bog'dorchilik,
chorvachilik, turli hunarmandchilik, tashqi va ichki savdoning
rivojlanishiga asoslangan edi.
Bobilda asosiy sanoat qishloq xo'jaligi edi. Hammurapi davrida ekin maydonlarining
kengayishi (bo'shashgan va bokira erlarning o'zlashtirilishi), bog'dorchilik (xurmo
etishtirish) kabi iqtisodiyotning intensiv tarmog'ining gullab -yashnashi, donli ekinlardan
(arpa) va moyli urug'lar. Ekin maydonlarining katta qismi ibodatxonalarga tegishli
edi
qirol oilasi
, yirik savdogarlar, qirollik va ma'bad ma'muriyatining amaldorlari. Kichik
xo'jaliklar odatda 1/3 dan kichik gektargacha bo'lgan kichik er uchastkalariga ega
bo'lishgan. Qishloq xo'jaligi sun'iy sug'orishga asoslangan edi.
Qishloq xo'jaligining asosini erkin dehqonlar va ijarachilar
mehnati tashkil etdi;
hunarmandchilikda ham hunarmandchilik bilan shug'ullanishgan, ularning kasbi odatda
oilada meros bo'lib o'tgan.
Shahar aholisi va qishloq aholisining asosiy taomlari non edi. Dalalar, o'sha paytdagi
harflarning birida ishlatilgan ifodada, "mamlakat ruhi" edi. Shaharlarga don etkazib
berish va pirovardida barcha fuqarolarning farovonligi ularning hosiliga bog'liq edi.
Shaharlarning hayoti asosan qishloq xo'jaligi ishlarining ritmiga bo'ysundi.
Qishloq xo'jaligi Mesopotamiyada hayotning asosi bo'lgan,
shuning uchun
Hammurapi qonunlariga katta e'tibor berilishi ajablanarli emas.
Tog 'yonbag'irlari, dashtlar, o'tloqlar ishlatilgan boy yaylovlarning mavjudligi
chorvachilikning yanada rivojlanishiga yordam berdi. Uy hayvonlari orasida eshak,
eshak, xachir bilan birga ot ham paydo bo'la boshlaydi. Hammurapi qonunlarida bir
necha bor cho'ponlar yollangan mollar
va mayda kavsh qaytaruvchilar, eshaklar zikr
qilingan. Ko'pincha chorvachilik dalada, xirmonda va og'ir yuklarni tashishda
mashaqqatli mehnat uchun yollangan.
Bobilning iqtisodiy hayoti tasviri to'liq bo'lmaydi bosh o'rmonchi boshchiligidagi
o'rmon xo'jaligi haqida eslang. Shaxsiy "o'rmon maydonlari" uning qo'l ostidagilarning
yurisdiksiyasida edi, ular o'rmonlarni saqlash uchun mas'ul edilar - bu juda qimmatli
qurilish materiallari manbai.
Omon qolgan hujjatlar butunlay sun'iy sug'orishga asoslangan qishloq xo'jaligi
iqtisodiyotining rivojlanishini ko'rsatadi. Yangi kanallar yotqizildi, sug'orish tizimi
umumxalq miqyosida birlashtirildi. Butun iqtisodiyot qullar
va erkin kommunalarning
mehnatidan keng foydalanishga asoslangan edi.
Mesopotamiya dunyoda tsivilizatsiya paydo bo'lgan birinchi mintaqalardan biri edi. Eng
rivojlangan Mesopotamiyaning janubiy qismi - Shumer, zamonaviy Iroq hududida
joylashgan.
Taxminan 4 -ming yillikning o'rtalarida, birinchi
davlat tuzilmalari
: Shumer davlatlari
(miloddan avvalgi XXVI-XXIV asrlar), Akkadiya podsholigi (miloddan avvalgi XXIV-
XXIII asrlar), Ur shahrida joylashgan davlat (miloddan avvalgi XXII asr oxiri-XX asr
boshlari), Qadimgi Bobil (miloddan avvalgi XIX-XVI asrlar).
Miloddan avvalgi 3240 yil o'rtalariga qadar NS. bu mintaqada ikkita yirik davlat bor edi -
Sumer va Akkad. Bu davlatlarning Shumer-Akkad qirolligiga birlashishi mintaqaning
iqtisodiy rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko'rsatdi.
Miloddan avvalgi 4 -ming yillik boshlarida. NS. Qadimgi Shumerda
asosiy kasblar
dehqonchilik, chorvachilik, ovchilik, baliqchilik va hunarmandchilik rivojlangan.
Iqtisodiyot qishloq xo'jaligiga asoslangan edi. Qishloq xo'jaligining rivojlanishiga
unumdor tuproqlar, dashtli qoramolchilik va qo'ychilik yordam berdi. Asosiy qishloq
xo'jalik ekinlari arpa, tariq, no'xat, loviya, yasmiq, zig'ir va sabzavotlar edi. Bog'dorchilik
va uzumchilik ham qishloq xo'jaligining muhim tarmoqlari edi.
Har xil hunarmandchilik turlari jadal rivojlandi: kulolchilik, g'isht, teri, to'qimachilik
mahsulotlari. Metallurgiyaning rivojlanishi mis, bronza va temir buyumlari ishlab
chiqarishga olib keldi, zargarlik buyumlari yaxshilandi. Dastlabki davrda shumerlar bitta
mis bo'lagidan mahsulot yasashni bilishgan, mis, kumush va oltin quyish usulini kashf
etishgan va bronza yasashni o'rganishgan.
Do'stlaringiz bilan baham: 
