Hususiy kapital hisobi va auditi

Ustav kapitali – xo’jalik sub’ektining ta’sis hujjatlarida belgilangan faoliyatini tashkil etishda talab etiladigan hamda ta’sischilarning pul ifodasida qo’ygan mablag’lari yig’indisidir.
Aksiyadorlik jamiyatlari davlat ro’yxatidan o’tgandan keyin shakllantirilishi zarur bo’lgan muassislar ulushining umumiy summasi buxgalteriya hisobi schyotlarida quyidagicha aks ettiriladi:
Debet 8310 – “Oddiy aksiyalar” scheti;
Kredit 4610 – “Ustav kapitaliga ta’sischilarning ulushlari bo’yicha qarzi” scheti;
Ta’sischilar qo’yilmalarining haqiqiy kelib tushishi 4610-"Ustav kapitaliga ulushlar bo’yicha ta’sischilarning qarzlari" schyotining kreditiga o’tkaziladi, har xil aktivlarni hisobga oluvchi schyotlarning debeti bilan bog’langan holda moddiy qiymatliklar va nomoddiy aktivlar, ustav kapitaliga kiritilgan qo’yilmalarning qiymati aniq, haqiqatda mavjud bo’lgan bozor bahosida yoki ta’sischilarning roziligi bo’yicha baholanadi.
Muassislar tarafidan ulush bo’yicha qarzlarning haqiqatda kelib tushishi, qarzni uzish ob’ekti bo’yicha, schyotlarda quyidagicha aks ettiriladi:
Debet 5000, 5100, 5200, 0100, 1000, 0400 – muassislar tarafidan ulushlari hisobidan kiritilgan aktiv turlari bo’yicha;
Kredit 4610 - “Ustav kapitaliga ta’sischilarning ulushlari bo’yicha qarzi” scheti;
Ustav kapitalining analitik hisobi ta’sischilar bo’yicha kartochkalar yoki vedomostlar yordamida yuritiladi.
8310 - "Oddiy aksiyalar" schyoti ovoz berish huquqiga ega bo’lgan oddiy aksiyalar holati va harakati to’g’risidagi va imtiyozli aksiyalar uchun to’lanadigan dividendlar chegirilgandan keyin qolgan sof daromadni taqsimlashda qatnashuvchi aksiyadorlar to’g’risidagi ma’lumotlarni umumlashtirish uchun mo’ljallangan.
Buxgalteriya hisobi ma’lumotlariga ko’ra 4610 - schyotning debet tomonida mavjud qoldiq aksiyadorlarning qarzini, ya’ni obuna bo’lingan aksiyalar uchun to’lovlarning kelib tushmagan miqdorini ko’rsatadi. Mas’uliyati cheklangan jamiyat va qo’shimcha mas’uliyatli jamiyatlarda ulush bo’yicha to’lovlar yoki aksiyadorlik jamiyatlarida aksiyani sotib olinishi 4610 – schyotning kreditida (nominal qiymat bo’yicha) aks ettiriladi.
Aksiyadorlik jamiyatlarida aksiyalarning nominal qiymatidan yuqori narxda sotishdan kelib tushgan summa 8410 - "Emissiya daromadi" schyotida qayd etiladi.
Ustavda qayd qilingan va ta’sis hujjatlarida ko’rsatilgan ta’sischilarning ulushi va omonatlaridan tashkil topgan sub’ekt ustav kapitali ro’yxatdan o’tkazilgandan keyin ta’sischilarning ulushi va omonatlari summasi 8330 - "Pay va ulushlar" schyotining krediti va 4610 - "Ustav kapitaliga ta’sischilarning ulushlari bo’yicha qarzi" schyotining debetida aks ettiriladi. Ulushlarning to’lanishi pul mablag’larini, moddiy va nomoddiy qiymatliklarni hisobga oluvchi schyotlarning debeti hamda 4610 - "Ustav kapitaliga ta’sischilarning ulushlari bo’yicha qarzi" schyotining krediti bo’yicha ko’rsatiladi.
SHu o’rinda utav kapitali va ustav fondi atamalariga biroz izox berish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Iqtisodiy adabiyotlarda ustav kapitaliga quyidagicha ta’rif keltirilgan: