Hunar haqidagi qarashlari

Nizomulmulk (Abu Ali Hasan ibn Ali Tusiy)
.
U - oddiy vazir emas, balki yirik davlat 
arbobi, siyosatdon bir shaxs bo‘lgan. Uning o‘z nomi U o‘zaro nizolar va talon-tarojdan 
kuchsizlangan saljuqiylar davlatini tartibga solish, xazinani to‘ldirish, ilm-fan, madaniyatni 
yo‘lga qo‘yish kabi ishlarga katta xissa qo‘shganliga uchun Nizomulmulk (mamlakat va davlat 
nizomi) laqabini olgan edi. Jumladan, u Nishopurda «Nizomiya» madrasasini va rasadxona 
qurib, Umar Xayyom kabi ulug‘ olimlarni jamlab, ilmiy-tadqiqot ishlarini rivojlantirishga 
homiylik qilgan. Nizomulmulk XI asrda yashab faoliyat ko‘rsatdi, «Siyosatnoma»ni - 1092 yilda 
yozdi. Nizomulmulk davlat xizmatidagi hodimlarni tanlash, ularni joy – joyiga qo‘yish, 
bajarayotgan ishlarini nazorat qilish, hamda ularning halol ishlashlari to‘g‘risida g‘amxo‘rlik 
qilish hususida to‘xtalib o‘tadi.
Rahbar qo‘l ostidagi xodimlarning xatti-harakati, fe’l-atvorini nazorat qilishda turli 
uslublardan foydalanishi mumkin. Masalan: 

rahbarlikka tayinlangan kishining ortidan boshqa bir yoki bir necha kishini yashirin 
nazoratga tayinlashi; 

haftaning ikki kunida albatta fuqaroning quyi tabaqa vakillarini shaxsan qabul qilish, 
turli soha rahbarlari ishi yuzasidan qilingan arzlarni ko‘zdan kechirish va javob berishi; 

maxfiy ravishda oddiy odamlarga aralashib, turli soha boshqaruvchilari to‘g‘risida 
so‘rab, surishtirishi; 

amaldorlarning boylik orttirish yo‘llarini tekshirib turishi; 

turli soha va joylarga tayinlangan rahbarlar ishini har ikki-uch yilda taftish etib turishi 
(47); 

jazolash ishlarida rahbarlar ishtirokini tashkil etib turishi ; 

faqat bosh rahbar tomonidan tayinlanadigan sohib xabar – josuslar xizmatini yo‘lga 
qo‘yishi; 

amaliy ishlar bilan tanbeh berishi; 

maxsus sinovlar o‘tkazish orqali ; 

yuqori rahbarlar qarindoshlarini garovda saqlash orqaliva h.k. 
Nazorat natijasi shunday bo‘lmog‘i kerakki, har bir amaldor bilib, atayin yoki bilmasdan, 
tasodifan qilib qo‘yadigan xatosidan ma’lum turdagi jazo olishini aniq bilishi, takror xatoliklar 
esa halokatli oqibat keltirishini yaxshi tushinishi kerak. 
1
Арасту. Поэтика. Ахлоқи Кабир. –Тошкент: Янги авлодасри, 2004. – 96 б. 
2
Ўша манба. 128 б. 

---