Ulug’bek rasadxonasi

Skachat.uz

Ulug’bek rasadxonasi.
Ulug’bek rasadxonasi O’rta Osiyodagi eng katta observatoriya bo’lgan. Bu rasadxona 1428-yildan 1429-yilgacha Mirzo Ulug’bek tomonidan qurdirilgan. Muhammad Tarag’ay Ulug’bek Amir Temurning nabirasi bo’lib, o’z vaqtining buyuj olimi, astranomi va astrologi bo’lgan.
Ulug’bek rasadxonasi O’zbekiston va Samarqanddagi tarixiy-arxeologik yodgorliklar orasida alohida o’rinni egallaydi. Rasadxona Cho’ponota tepaligida joylashgan. 1902-yilda rus tarixchisi va arxeologi V.L. Vyatkin Ko’xak tepaligida rasadxona qoldiqlarini topgan. Keyinchalik esa boshqa yana bir mashhur arxeolog V.A. Shishkin izlanishlar natijasida rasadxona fundamentini topadi va uni qayta ta’mirlaydi.
Boshida rasadxona uch qavatli silindr shaklidagi binodan tashkil topgan. Rasadxona binosi balandligi 30,4 m, diametric esa 46,6 m bolgan. Rasadxonaning markazida yoy shaklidagi ulkan sektant mavjud bo’lgan. Sektant atrofininh diametric 40 m ni, uzunligi esa 63 m ni tashkil qilgan. Aynan shu sektant yordami bilan astranomik kattaliklar o’lchangan. Shuning uchun ham u rasadxonaning asosiy o’lchov asbobi hisoblangan. Sektant yoylari marmardan ishlangan ikkta to’siqdan iborat. Yoyning har bir gradusiga sonlar yozib qo’yilgan. Graduslar orasidagi masofa 70sm ni tashkil qilgan. Bundan tashqari uning atrofida g’ishtli zinapoya qurilgan. Qizig’i shundaki ushbu sekta shimoldan janubga qaragan meridian bo’ylab yo’naltirilgan. Bugungi kunda rasadxonaning faqatgina ichkariga kirish yo’li va sektaning 11 metrga teng bo’lgan yer osti qismi saqlanib qolgan. Aynan ana shu sektant yordamida Mirzo Ulug’bek o’zining mashhur “Astranomik jadval” ini yaratgan. O’rta Osiyoda ushbu jadvaldan uzoq vaqt foydalanishgan.
Shuni aytib o’tish joizki, o’sha davrning mashhur olimlari Jamshid Qoshiy, Qozizoda Rumiy, Ali Qushchi kabi astranomlar bu rasadxonada ijod qilishgan.
1449-yil Ulug’bek vafotidan keyin rasadxona faoliyati to’xtatilgan.
Rasadxona yonida muzey qurilgan va uning yonida Mirzo Ulug’bekning haykali o’rnatilgan.