Хudayberdiyeva ro’zixon abdupattayevna тa’lim xizmati muassasalarining hududiy joylashishi va rivojlanish xususiyatlari”

Birinchi bob bo‘yicha xulosa
Ushbu birinchi bobda, O’zbekistonda ta’lim sohasini rivojlantirishda islohotlarning ahamiyati va huquqiy asoslarini tahlil qilishda, ta’limning mazmuni va mohiyati, ta’lim tizimini rivojlantirish bo‘yicha davlat tomonidan amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar, rivojlanish xususiyatlari hamda ta’lim xizmatlari sohasini iqtisodiy-moliyaviy ta’minlashning asosiy yo’nalishlari chuqur o’rganilgani bilan harakterlanadi
Ta’lim xizmati sohalarida olib borilayotgan islohotlar, fantalab sohalariga talabning o‘sishi va rivojlanishi, ta’lim xizmati muassasalarining hududiy joylashtirishga katta ta’sir ko‘rsatadi, mazkur vazifalar ayniqsa ta’lim sifati past bo‘lgan hududlarda ta’lim xizmati sohalarini rivojlantirish, takomillashtirish va kelajakda kutiladigan muammolarni oldini olish bo‘yicha tadqiqotlarni taqazo etadi. Shuningdek ta’lim xizmati muassasalarini hozirgi holatini statistik usullar bilan birga o‘rganish va tavsiflash, iqtisodiy-ijtimoiy, demografik sharoitlarini ta’lim xizmati muassasalarining hududiy joylashish holatiga prognozlash, shu asosda ulardan samarali foydalanish va ta’lim xizmati sohalarini rivojlantirish tadbirlarini, hududlar bo‘yicha ishlab chiqish tadqiqotning dolzarb ekanini ko’rsatadi.


II BOB.TA’LIM XIZMATI MUASSASALARINING HUDUDIY JOYLASHTIRISH VA RIVOJLANTIRISH BO’YICHA AMALGA OSHIRILGAN ISHLARNING XUSUSIYATLARI
2.1. Namangan viloyatida ta’lim xizmatlari muassasalarining tarkibi va hududiy joylashish xususiyatlari
Yuksak ma’naviy ahloqiy fazilatlarga ega bo‘lgan sog‘lom va bilimli avlodni shakllantirish mamlakatimizda olib borilayotgan islohotlarning asosiy maqsadidir.
Namangan viloyatida ta’lim xizmatlari sohasini tarkibiy tuzilishi va tizimli ishlarni amalga oshirish alohida ahamiyat kasb etadi. Namangan viloyatida ham hududlarning demografik sharoitidan kelib chiqqan holda ta’lim xizmati muassasalarini holatini yaxshilash, tashkil etish bo‘yicha qator islohotlar amalga oshirilmoqda va ijobiy natijalarga erishilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan 2020 yil 23-sentabrda “Ta’lim to‘g‘risidagi” yangi qonunni hamda, PF-6108-son 2020 yil 6 noyabrdagi “O‘zbekistonning yangi taraqqiyot davrida ta’lim-tarbiya va ilm-fan sohalarini rivojlantirish” chora-tadbirlari to‘g‘risidagi Farmoni imzolandi. Ushbu qonun va farmonda ta’lim tizimini rivojlantirish sohasidagi milliy maqsad va vazifalarni amalga oshirish chora tadbirlari yuzasidan muhim vazifalar belgilab berilgan.
Yuksak ma’naviy, ahloqiy fazilatlarga ega bo‘lgan sog‘lom va bilimli avlodni shakllantirish mamlakatimizda olib borilayotgan islohotlarning asosiy maqsadidir.
Namangan viloyatida ta’lim xizmatlari sohasini tarkibiy tuzilishi va tizimli ishlarni amalga oshirish alohida ahamiyat kasb etadi. Namangan viloyatida ham hududlarning demografik sharoitidan kelib chiqqan holda ta’lim xizmati muassasalarini holatini yaxshilash, tashkil etish bo‘yicha qator islohotlar amalga oshirilmoqda va ijobiy natijalarga erishilmoqda.
Bu borada Namangan viloyati ta’lim xizmati muassasalarini hududiy joylashishi va rivojlanish xususiyatlariga yo‘naltirilgan ilmiy tadqiqotlar muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Hozirgi kunda yoshlarga ta’lim va tarbiya berishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Ta’lim-tarbiya hamisha jamiyat taraqqiyotining asosi bo‘lgan, chunki inson jamiyatdagi barcha munosabatlar, aloqalarning markazida turadi. Fan-texnika va axborotning rivojlanishi inson va uning ilmiy-ma’rifiy salohiyatini ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning hal qiluvchi omiliga aylantirdi. Ma’lumki so‘nggi yillarda dunyoda ko‘pgina rivojlangan mamlakatlarda ta’lim tizimi alohida e’tibor ostiga olinmoqda.
Bugungi kunda yoshlarimizni sog‘lom va barkamol etib tarbiyalash masalasi alohida o‘rin egallashi tabiiydir. Bu borada farzandlarimiz uchun zarur sharoitlar yaratish, yangi-yangi ta’lim-tarbiya, madaniyat, san’at va sport maskanlarini barpo etish, yosh oilalar uchun uy-joylar qurish, yoshlarni ish bilan ta’minlash, ularni tadbirkorlik sohasiga keng jalb etish bo‘yicha boshlagan ishlarimizni yangi, yuksak bosqichga ko‘tarilmoqda.
“Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili” dasturida yoshlarimizni sog‘lom va barkamol etib tarbiyalash masalasi alohida o‘rin egallashi tabiiydir. Bu borada farzandlarimiz uchun zarur sharoitlar yaratish, yangi-yangi ta’lim-tarbiya, madaniyat, san’at va sport maskanlarini barpo etish, yosh oilalar uchun uy-joylar qurish, yoshlarni ish bilan ta’minlash, ularni tadbirkorlik sohasiga keng jalb etish bo‘yicha boshlagan ishlarimizni yangi, yuksak bosqichga ko‘taramiz»⁶
O‘zbekiston Respublikasida Namangan viloyati maydoniga, aholisiga iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishiga ko‘ra yirik viloyatlar tarkibiga kiradi, maydoni 7 440 km² aholisi 2867,4 ming kishi (2021 y) zichligi o‘rtacha 1km² ga 378 kishi to‘g‘ri keladi. Namangan viloyatining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning uzoq muddatli strategiyasini ishlab chiqish ham viloyat taraqqiyotini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega bo‘lib, ta’lim xizmati muasassalarini hududiy rivojlantirish ham strategiyaning asosiy maqsadlaridan biri sifatida belgilangan. Namangan viloyatiga ma’muriy-hududiy jihatdan Namangan shahri va 11 ta tumanga bo‘linadi. (3-Ilova)
Hududlarni majmuali rivojlantirish asosida aholi turmush farovonligini oshirish hamda hududlar iqtisodiyotining raqobatbardoshligini o‘stirish dolzarb muammodir. Ta’lim tarbiyaning mazmuni, maqsad va vazifalari davrlar o‘tishi bilan kengayib borishi natijasida uning shakl va usullari ham takomillashib bormoqda. Namangan viloyat ta’lim xizmati muassalarining rivojlantirilishida jumladan xususiy xorijiy investitsiyalarni jalb qilishni doimiy rag‘batlantirish zarur.
Viloyatda ijtimoiy sohada ta’lim xizmati muassasalarida majburiy umumta’limni ta’minlash, o‘rta ta’limning yuqori bosqichi bo‘lmish kasbiy ta’lim tizimini kengaytirish va uning sifatini yanada yaxshilash, qamrab olish ko‘rsatkichlarini yuksaltirish va maktabgacha ta’lim hamda oliy ta’lim olish imkoniyatlari borasidagi kamchiliklarni qisqartirishga alohida e’tibor qaratiladi.
Bugun Yangi O‘zbekiston hayotining barcha sohalari chuqur islohotlar maydoniga aylangan. Bu jarayonda ijtimoiy sohaning asosi hisoblangan ta’lim tizimidagi katta o‘zgarishlar qilinmoqda. Amalga oshirilayotgan islohotlarning, avvalo, maktabgacha ta’lim va tarbiya sohasidan boshlanishi globallashuv jarayonida bolalar tarbiyasida eng asosiy bo‘g‘in hisoblangan maktabgacha ta’lim tizimining jamiyatimiz hayotidagi o‘rni va ahamiyati beqiyosligini nazarda tutadi. Shuningdek, bugun yirik shaharlarimizdan tortib, chekka tumanlar, qishloqlarimizda yangi-yangi zamonaviy bog‘chalar barpo etilmoqda. Qisqa vaqt, ya’ni to‘rt yil ichida viloyatimizda bog‘chalar soni 3 barobar oshib, bog‘cha yoshidagi bolalarni qamrab olish darajasi 28 foizdan 54 foizga etgani ana shunday amaliy harakatlarimiz natijasidir.
Sohaga davlat-xususiy sheriklik mexanizmi joriy etilishi tufayli 223 mingdan ortiq o‘ringa ega bo‘lgan 7 ming 400 ta xususiy bog‘cha tashkil qilindi. Bu maqsadlar uchun 1 trillion 850 milliard so‘m imtiyozli kredit mablag‘lari yo‘naltirilib, 20 mingga yaqin yangi ish o‘rni yaratildi.
Prezidentimizning Oliy Majlisga Murojaatnomasida belgilangan maktab yoshigacha bo‘lgan bolalarni maktabgacha ta’limga qamrab olish, davlat sherikchiligi asosida xususiy maktabgacha ta’lim muassasalarini hududiy tashkil etish borasida (2018 yildan 2020 yillargacha) Namangan viloyatida ham katta ishlar amalga oshirildi vilyatda 669 ta maktabgacha muassasa joylashgan bo’lsa, tumanlar ko’rsatkichlariga e’tibor qaratsak 2020 yilda Namangan shahrida 122 ta,Chust tumanida 63 ta, Norin tumanida 62 tani tashkil etgan bo’lsa ayrim tumanlar Chortoq,Namangan Uychi va Kosonsoyda bu ko’rsatkichlarni darajasi pastligini ko’rishimiz mumkin. (1-jadval).
Viloyatda 2021 yilda 3-7 yoshli bolalar soni 227 968 nafarni tashkil etgan bo‘lsa, shundan 120531 nafari yoki 52.9 foizi 1223 ta (560 ta davlat, 72 ta xususiy, 23 ta davlat xususiy sherikchilik, 568 ta oilaviy) maktabgacha ta’lim muassasalariga qamrab olingan, 2020 yilda tarbiyalanuvchilar soni 122445 ta bo’lsa 2021 yilda 126450 nafar bolajonlar 1244 ta maktabgacha ta’lim tashkilotlariga jalb etildi, 6 yoshli bolalarni majburiy ta’limga qamrab olish