Hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Muhokama savollari:
1. H ayotning paydo bo'lishi to'g'risida qanday nazariyalar bor?
2. Biokim yoviy evolyutsiya nazariyasining m ohiyatini tushuntiring.
3. Ilk bor paydo bo'lgan organizm larni tushuntirib bering.
4. J.B.Lam ark va uning evolyutsion nazariyasi nim alardan iborat?
5. Tabiiy tanlanish deganda nim ani tushunasiz va bu sohadagi C h .D arvin va
A .U olleslarning ishlarini yoriting.
6. Evolyutsiya to'g'risida hozirgi zam on tushunchalari.
7. Evolyutsiyaning m olekulyar asoslari nim adan iborat?
8. Evolyutsiyaning genetik asoslari nim adan iborat? N eodarvinizm nim a?
183

---

A D A B I Y O T L A R :
1.Вилл К. Б иология. — М .: М и р, 1968, стр. 6 2 5 —642.
2 .Грин Н ., С таутУ ., Т ей л ор Ф . Биология. Том 3. —М.: Мир, 1990, стр.253—
282.
3.Д убниш ева Т.Я . К о н ц еп ц и и сов р ем ен н ого естеств озн ан и и . — М.: 2000.
стр. 6 1 2 -6 3 5 .
XV BOB. IQLIM УА UNING 0 ‘ZGARISHI
Iqlim va uning o ‘zgarishining insoniyat rivojlanishiga ta ’siri. 
Iqlim tu - 
shunchasi taxm inan 2200-yil oldin yunonistonlikolim G ipparx to m o n i­
dan kiritilgan bo'lib, u yunonchada quyosh nurlarining kun yarim ida Yer 
yuzasiga “og‘ishi” ni bildiradi. Hozirgi vaqtda iqlim deganda harorat, namlik 
va atm osfera sirkulyatsiyasining o'ziga xos rejimini vujudga keltiradigan, 
m a’lum joy uchun eng k o ‘p takrorlanadigan ob-havo xususiyatlari tu sh u ­
niladi.
Iqlim va uning o ‘zgarib turishi o'sim liklar va hayvonot olam ining rivoj­
lanishi va insonning inson sifatida shakllanishini ta ’minlaydi.
O lim larning taxm in qilishicha, bundan 65 m ln. yil ilgari Yerga ulkan 
asteroid kelib urilgan, natijada atm osferaga ju d a k o 'p chang chiqarilgan va 
oqibatda dunyo uch yil zim istonga aylangan. Quyosh nurlarining kam tu - 
shishi natijasida harorat pasaygan, ko'p o'sim liklar o'sishdan to'xtagan , 
oziq zanjirlari buzilgan va k o 'p turlar, shu jum lad an, dinozavrlar ham
qirilib ketgan. Bu dinozavrlarning qirilib ketish sababini tushuntiruvchi 
yetakchi nazariyalardan biridir.
Boshqa nazariyaga k o 'ra inson zoti taxm inan 6 mln. yil oldin, yog'in 
miqdori kamayib, h arorat keskin pasaygan davrda tez rivojlana boshlagan.
Afrikadagi Buyuk Yoriq Vodiysidagi eng qadim gi ajdodlarim iz daraxt- 
larda yashashga moslashgan edilar. Lekin iqlim ning uzoq vaqt davom etgan 
o'zgarishlari natijasida daraxtlar o't-o'sim liklar bilan almashgan. Eng qadim ­
gi ajdodlarim iz oilalari o 'zlari m oslashgan sovuqroq va quruq yalang tekis- 
likka o 'tib , yirtqichlar yashashi m um kin bo'lgan sharoitga tushib qolganlar. 
A na shunday qirilib ketishi m um kin bo'lgan sharoitda ikki evolyutsion 
sakrash yo'li bilan m oslashib olganlar. Birinchi evolyutson sakrashda uzoq 
masofaga tik yurib bora oladigan, qo'llari bola va oziqni tashish uchun bo'sh 
bo'lgan m avjudotlar va undan keyin katta aqliy imkoniyatlarga ega bo'lgan, 
m ehnat va ov qurollarini ishlata oladigan, ham o'sim lik, ham go'sht yey- 
digan mavjudotlarga aylanganlar. Ikkinchisida — aqliy qobiliyati bo'lgan 
mavjudotlar dastlabki odam deb qaralgan. Inson keyinchalik moslasha borib, 
yanada kuchli bo'lgan iqlim o'zgarishlariga moslashgan.
184

---

Muzlik davrida quruqlik ko'priklari orqali Osiyodan Amerikaga va Tinch 
okeani orollariga ko‘chib o ‘tganlar. Bu ketma-ket ko‘chishlarda albatta falokat- 
lar ham bo'lgan. Bu falokatlarning ayrim lari unchalik kuchli bo 'lm agan.
Oxirgi yuz yilliklar va ayniqsa, XX asrning xususiyati shundaki, inson- 
laming faoliyati m a’lum joy va hududning iqlim sharoitiga yaxshi m oslash- 
gan o'sim liklar ham da hayvon turlarini yaratish va o'stirishga qaratilgan.