Hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Evolyutsiyani harakatlantiruvchi kuchlar: irsiyat va o ‘zgaruvchanlik,
yashash uchun kurash, tabiiy tanlanish. 
Irsiyat va o ‘zgaruvchanlik. Irsiyat 
deganda, organizm tuzilishi va funksiyasining kelgusi naslga berilish xossa- 
si tushuniladi. C hunki h ar bir kishi bug'doy donidan bu g'do y, qovun 
urug‘idan qovun, chigitdan g‘o ‘za o ‘simligi, q o ‘ydan q o ‘zichoq, sigirdan 
buzoq tug‘ilishini biladi. C h.D arvin yashagan davrda bularning sirlari ham
to ‘liq aniqlanm agan edi. Hozirgi davrga kelib irsiyat atroflicha o'rganildi va 
batafsil yoritildi. O rganizm larda itsiyat bilan birgalikda unga qaram a-qarshi 
xususiyati o'zgaruvchanlik ham mavjud. O 'zgaruvchanlik deyilganda, ol- 
dingi nasi bilan keyingi nasi orasidagi farq tushuniladi yoki organizm lar- 
dagi farqlanishlar o'zgaruvchanlik deyiladi. Darvin ikki xil, y a’ni irsiyla- 
nadigan va irsiylanm aydigan o'zgaruvchanlik borligini ta ’kidlaydi. Irsiylan- 
maydigan o'zgaruvchanlikka misol qilib quyidagilami olish m um kin. G 'o 'z a , 
m akkajo'xori o'sim liklarini u n u m d o rtu p ro q q a ekib, norm adan b irm un cha 
k o 'p ro q suv va o 'g 'it berilsa, uning bo'yi baland, poyasi y o 'g 'o n , barg- 
lari, mevalari yirik bo'ladi. U num siz tuproqqa ekilib kam o 'g 'it, suv beril­
sa, o'sim liklam ing bo'yi past, poyasi ingichka, barglari, m evalari kichik 
bo'ladi. Ana shunday har xil sharoitda ekilgan g 'o 'z a va makkajo'xori urug'lari 
kelgusi yil bir xil sharoitda ekib o'stirilsa, poyalarning uzunligi, barg va 
m evalarining kattaligi bir-biriga anchagina o'xshash bo'ladi. Irsiylanm ay­
d igan o 'z g a ru v c h a n lik tash q i m u h it t a ’sirid a hosil b o 'la d i, b u n d a y
o 'z g a ru v c h a n lik n asld an -n aslg a b erilm asa h am , biroq o rg a n iz m n in g
o'zgaruvchan m uhit sharoitiga m oslashishida m uhim aham iyatga ega. 
C h.D arvin irsiylanadigan o'zgaruvchanlikni tan olib, u bu o'zgaruvchanlik 
birdan, to 'satd an paydo bo'ladi deydi. Bu o'zgaruvchanlik organizm uchun 
fo y d ali, b e fa rq va ziy o n li b o 'lis h i m u m k in . D arvin irsiy la n a d ig a n
o'zgaruvchanlikning kelib chiqish sabablarini tushuntira olm adi. Irsiylana­
digan o'zgaruvchanlikning sabablari hozirgi kunda to 'liq o'rganilgan.