Hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Aristotel ( 3 8 4 - 3 2 2 )
shu nazariya asoschilari va 
tarafdorlaridan biridir. lin in g fikricha, tabiatda notirik organizm lardan asta- 
sekin h ay v o n lar paydo boMgan. U larning o ra h g 'id a esa hayvonlarga 
o'xsham agan tirik organizm lar yashagan. Demak. bi/ning tushunishimizcha. 
Aristotel gipotezasiga ko'ra. m oddalam ing m a’lum bir zarrachalari taollik 
xususivatiga ega bo'lib. qulay sharoit mavjud bo'lganda ulardan tirik organ­
izm lar paydo bo'lgan. Bu faol zarrachalarning tuxum hujayrada joylash- 
ganligi to 'g 'risid ag i Aristotel fikri to 'g 'ri. biroq bunday faol zarrachalar 
quyosh yorug'ligida va buzilgan g o 'sh lda ham b o la d i degan gapi haqiqat- 
dan uzoqroqdir.
132

---

Xristian dinining paydo bo'lishi bilan spontan nazariyasi o ‘z kuchini 
yo'qotadi. Shunday bo'lsa ham spontan nazariyasimng tarafdorlaridan biri 
Van Gelm ont (1 5 7 7 —1644) 
uch haft a ichida tajriba o 'tk azib , sichqonni 
hosil qilganligini yozadi. U ning aytishi bo'yicha, sichqonlam ing paydo 
bo'lishida kishilarning terlashi faol rol o'ynaydi (terd an sichqon hosil 
bo'ladi). V
Birinchi bo'lib havotning spontan holda paydo bo'lishi nazariyasiga shubha 
bilan qaragan olim italiyalik vrach 
Franchesko Redidir (1 6 8 8 ). 
Uning 
tasdiqlashicha, buzilayotgan g o 'shtda hosil bo ’lgan qurtlar bu pashsha- 
larning lichinkasidir. Franchesko Redi fikriga ko'ra, hayot faqatgina oldingi 
tirik hayot dan hosil bo'ladi, boshqa xil usul bilan havotning hosil bo'lishini 
u tanqid ostiga oladi (biogenez konsepsiyasi). Biroq bu tajribalarning ham ­
masi ham hayotning o 'z -o 'z id a n paydo bo'lishi to'g'risidagi nazariyaning 
ko'p vaqtlargacha hukm surishiga to'sqm lik qila olgani yo'q.
A nton Levingukning m ikroorgani/m lar ustida olib borgan tajribalari 
spontan nazariyasiga juda q o 'l keladi, biroq uning m ikroskop ostida olib 
borgan tajribalaridan biogenez nazariyasi tarafdorlari ham ustunlik bilan 
foydalandilar. Bu ikki nazariya tushunchalarini aniqlash m aqsadida 1765- 
yilda Ladzaro Spalansani quyidagi tajribani o'tkazdi. U go'sht va sabzavotni 
bir necha soat qaynatib, ulami m ahkam yopadi va qaynatishdan to'xtatadi. 
Bir necha kundan keyin ulam i ochib tekshirganda hech qanday tiriklik 
belgilari topm avdi. Olim tajribasidan shunday xulosa qiladiki. yuqori haro- 
ratda qaynatilgan obyektlarda tiriklik shakllari yo'qoladi. dem ak, ularsiz 
(tirik organizm siz) hayot paydo bo'lishi m umkin cmas.
H ayotning paydo bo'lishi m uam m osi bilan 1860-yilda Lui P aster 
shug'ullandi. 
Lui Paster 
shu kungacha mikrobiologiya sohasida ko'pgina 
m uam m olarni. jum ladan pillachilik va vinochilikka xavf solgan bir q ancha 
m asalalam i hal qilib bergan edi. U ning ko'rsatishicha. bakteriyalar h a m ­
ma joyda uchraydi va tirik bo'lm agan m ateriallarni slerilizatsiya qilm asa, 
ular albatta tirik organizm lar bilan zararlanadi. Demak, Lui Paster o'zin ing
tajribalariga asoslanib, biogenez nazariyasining to g riligini isbotlab, sp o n ­
tan nazariyasiga zarba berdi.
Biroq biogenez nazariyasi boshqa m i:a m n o n i tug'diradi X o'sh, tirik 
organizm ning hosil bo'lishi uchun tirik o rgani/m kerak b o 'lsa, birlam chi 
tirik organizm larning o'zi qanday paydo bo'lgan? Boshqa nazariyalar sin- 
gari bu nazariya ham o'zining isbotini talab qiladi. H ar holda hayot tarixida 
b ird av rd a notirik m ateriyadan tirik organizm lar hosil bo'lishi aniq.
3.