Hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

7 . 0 ‘sish va rivojlanish. 
O rganizm larning o ‘sishi yoki massasining or- 
tishi hujayraning bo'linishi va uning kattalashishi natijasida b o ‘ladi. D e­
m ak, o ‘sish bu organizm hajm i va og ‘irligining ortishi hisoblanadi, y a’ni 
organizm lar b o ‘yiga va eniga kengayadi va uzayadi.
Rivojlanishda esa hujayra va organlar hosil bo'lishda sifat o ‘zgarishlari bo'ladi. 
Natijada hayvonlar va o'simliklarda turli xil hayotiy davrlar bo'lib o'tadi.
O 'sish va rivojlanish jarayonlari genetik nazoratda bo'lib, ular neyrogu- 
moral usulda tartibga solib turiladi.
8 .0rgan izm n in g o ‘ziga xosligi (spetsifikligi). 
Bu istagan organizm ga 
xos xususiyatdir, natijada h a r bir organizm o'ziga xos shakldagi o 'lcham d a 
bo'ladi. O rganizm tuzilishining asosida hujayra yotadi.
O 'z navbatida hujayralar to 'q im alarg a birlashgan, to 'q im a la r birlashib 
organlarni, organlar esa o rg an lar sistem alarini hosil qiladi. O rganizm
bo'sh liq d a tasodifan tarqalm agan, aksincha, organizm lar birlashib popul- 
yatsiyalarni, populyatsiyalar esa biotsenozlarga birlashgan bo 'ladi. Biotse- 
nozlar esa abiotik m uhit bilan birgalikda biosferaning asosiy qismi bo'lgan 
ekosistem alarni hosil qiladi.
9.Tizim tartibi. 
Tiriklik uchun faqatgina uni hosil qilgan kimyoviy reak- 
siyalarning murakkabligi em as, balki bu reaksiyalarning m olekulyar dara­
jada, m a’lum b irta rtib d a o 'tish i, yangi tizim ning hosil bo'lishi m uhim dir. 
Tartibsiz harakatdagi m olekulalardan m a’lum bir tartibdagi organizm ti- 
zim ining hosil bo'lishi tiriklikning eng m uhim xususiyatlaridan biridir.
10.Organizmlarning birligi (uzluksizligi) va diskretligi (bo‘linganligi). 
Or­
ganizm yagona (uzluksiz) tuzilgan, biroq bajaradigan vazifasi va tuzilishiga 
ko'ra u bo'lingan (diskret) bo'lishi ham mumkin. Masalan, hayot uzluksiz 
yagona, chunki u nukleproteidlardan tuzilgan, shu bilan birgalikda u bo'lingan 
bo'lib, nuklein kislotalari va oqsillardan tashkil topgan.
N uklein kislotalari va oqsillar ham o 'z navbatida yagona (uzluksiz) tu-
130

---

zilishga ega, biroq ular ham yana bo'lingan b o ‘ladi, y a’ni u lar nukleotid va 
am inokislotalardan tuzilgan. Yoki m itoz b o ‘linish uzluksiz va u o 'z navbat­
ida b o ‘lingan bo'ladi. Istagan organizm yagona bir sistem ani hosil qilsa, o ‘z 
navbatida yana diskret bo'lib, hujayra, to 'q im a, organ, organlar sistem a- 
lariga o'xshash birliklarga ajralgan bo'ladi. Organik dunyo ham yagona siste­
m ani hosil qiladi. Chunki bir organizm ikkinchi organizm hayoti bilan 
uzluksiz bog'liq. Biroq u yana bo'lingan yoki diskret bo'ladi. Chunki organik 
dunyo ham ayrim organizm lar yig'indisidan tashkil topgan.