Hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

11. 
Ichki regulyatsiyasi (tartibga solib turish). 
H ujayrada bo'ladigan 
jarayonlar m a’lum bir tartib asosida bo 'lib turadi. Sintez va parchalanish 
reaksiyalari ana shularga misol b o 'la oladi. Oqsil va ferm entlarning sintezi 
repressiv m exanizm lar yordam ida tartibga solib turiladi va u doim o na- 
zorntda bo'ladi. Aksincha, ferm entlar faolligini tartibga solib turish qayta 
bog'lanish prinsipi asosida o 'tad i. Hujayra faolligini tartibga solib turish 
ko'pincha kimyoviy reaksiyalarda qatnashuvchi gorm o nlar tom o n id an olib 
boriladi.
Kimyoviy yoki fizikaviy ta ’sirlar natijasida shikastlangan D N K m ole- 
kulalari bitta yoki bir nechta ferm entlar yordam ida qayta tiklanadi. D em ak, 
organizm o 'z in i-o 'z i boshqarib turadi.
H ayotning paydo bo'lishi t o ‘g ‘risidagi nazariyalar. 
Hozirgi kunda h a­
yotning paydo bo'lishi to'g'risida yagona tushuncha y o 'q , biroq bu to 'g 'rid a 
bir necha nazariyalar bo'lib, ular quyidagilardan iborat:
1. 
M a’lum vaqt davrda hayot ilohiy kuch tom o nid an yaratilgan degan 
nazariya 
(kreatsionizm nazariyasi). 
Bu nazariyaga ko'ra qacho nlardir hayot 
yer yuzida ilohiy kuch tom onidan yaratilgandir. Teologiya yoki diniy so- 
hadagi barcha olim larning fikri shudir. 1650-yilda irlandiyalik arxiyepiskop 
Asher (Arsha shahri) 
m atem atik hisoblab ko'rib dunyo Alloh T aolo to ­
monidan eramizgacha bo'lgan 4004-yil oktyabrda yaratilgan deb aytadi. Shu 
hisobga ko'ra, odam zod 23-oktyabr kuni ertalab soat 9 da yaratilgan. T eo ­
logiya sohasida ishlovchi ba’zi bir olim larning fikricha, d unyo va undagi 
barcha tirik organizm lar har sutkasi 24 kun davom etuvchi 6 sutka ichida 
Alloh tom onidan yaratilgan. U lar dunyoning yaratilishi to'g'risidagi boshqa 
tushunchalarni m utlaqo tan olm aydilar.
Islom dinining m utafakkir olim laridan biri Shayx F arididdin A tto r 
(1119—1229) olam larning yaratilishi haqida o 'z qarashlarini yozib qo ld ir­
gan. U ning fikricha, Tangri taolo dastlab yakka o'zi bo'lgan. O 'zidan boshqa 
hech narsa — borliq ham , zam on ham , vaqt ham , m akon ham b o 'lm ag an . 
Xudoyi taolo olam larni yaratishni ixtiyor etib, d astaw al insoni kom il, 
payg'am barlar muxri M uham m ad (S.A .V .)ning nuri, ruhini y aratgan. 
U ndan keyin dastlab substansiya, dastlabki sabab — «javhar» deb atalm ish
131

---

«aqli aw al»ni yaratgan. Bu javhar. ya’ni aqli aw al, «ilohiy qalam» degan 
m a'non i ham anglatadi. Alloh tao lo bu javharga m ehr qadagan edi, javhar 
bunga bardosh berolmay, biqirlab qaynab suvga aylandi. Alloh taolo ana shu 
suv bug'idan (yoki tutunsim on gazdan) osmon jismlari va Yerni yaratdi,
— deb uqtiradi (Ye.Bertels. Sufizm i sufiyskaya literatura. M. «Nauka», 1965, 
360—370-betlar).
Nosiriddin Rabg'uziy o'zining milodiy 1310-yili yozibtugallagan tabarruk 
«Qisasi Rabg'uziy» kitobida yozishicha Alloh taolo dastlab bir javhar yaratdi 
va u javharni erilib suvga aylantirdi. so'ng sham olni yaratdi. Suv shamol 
ta ’sirida harakatlam b ko'piklandi U ko’pikdan tutun (gaz) chiqdi, u tu- 
tundan ko'kni (osm onni) yaratdi Suv Haq taolo haybatidan ta ’sirlanib 
qaynab quyuqlandi. K o'pikdan K a’ba joylashgan m aydoncha yerni \anitdi
Shunday qilib, Tangri taolo O lam ni olti kunda yaratdi.
Birinchi vakshanba kum O sm onni yaratdi. Ikkinchi. dushanba kuni 
Oyni. Q uvoshni, yulduzlarm var.itib, falak ichiga joylashtirdi. U chinchi. 
seshanba kuni qushlar, qurt-qum ursqalar va farishtalarni yaratdi. T o'rtinchi, 
chorsh anb a kuni suvni yaratdi. sham ollarni, bulutlarni chiqardi, daraxt- 
lar, o ‘t - o ‘sim liklam i yaratdi, ularga urug' boylab ko'payish xususiyatini 
ato etdi, ham m aga rizq -ro ‘z ulashdi. Beshinchi, payshanba kuni jannat va 
d o'zaxni, rahm at va azob farishtalarini ham da hurlarni yaratdi. Oltinchi, 
jum a kuni H azrati O dam Atoni yaratdi. Y ettinchi, shanba kuni hech narsa 
yaratm adi («Qisasi Rabg'uziy» l-k ito b , T. «Yozuvchi», 1991-y. 12-bet).
M a s h h u r g e o f iz ik o l i m l a r D .R a u p va D j .V a l e n t a y n l a r n in g
ta ’kidlashlaricha Yerda hayot o 'n m artagacha tugab, yangitdan boshlangan
— «qayta tug'ilgan» va ularning har biri turli bioximik asoslarda kechgan. 
Hayot Yerda deyarli 3 mlrd 620 mln. yil muqaddam vujudga kelgan. Quyosh 
tizim im iz esa kam ida 5 mlrd voshda deb belgilangan (A.A bdurahm onov. 
«Saodatga eltuvchi bilim», T. «M ovarounnahr». 2005-y. 2 3 -2 8 bet).
2. 
H ayotning o 'z - o ‘zidan paydo bo'lishi yoki spontan nazariyasi. Bu 
nazariya eski Xitoy va M isrda hukm ron bo'lib kelgan. Biologiya fanining 
asoschilaridan biri bo'lgan