Hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

A .I.O parinning (1 9 2 3 ) 
aytishicha, yerning birlamchi atm osferasi hozirgi
134

---

atm osfera tarkibiday b o im a g a n , balki yuqorida biz bayon qilgan holatda 
b o ig a n . U yuqorida aytilgan nazariy fikrlarga asoslanib uglevodorodlar va 
boshqa xil organik m oddalar okeanlardagi oddiy birikm alardan hosil b o ig an
bo'lishi mumkin deydi. Ana shu m oddalam ing hosil bo'lishida kerak bo'lgan 
energiya quyosh radiyatsiyasidan hosil bo'lgan (quyosh radiyatsiyasidan 
olingan) ultrabinafsha nurlar bu ultrabinafsha nurlardir. Yer yuzida ozon 
qavati hosil bo'lganga qadar tushib turgan, ozon qavati hosil bo'lgandan 
so 'n g bu nurlar yer yuziga kam roq tusha boshlagan. D em ak, O parinning 
fikricha, okeanlardagi oddiy birikm alarning turli-tum anligi, Yer yuzasi­
ning qobig'i, yetarli energiyaning bo'lishi, k o 'p davrlar m obaynida okean- 
larda organik m oddalarning asta-sekin to'planishiga va pirovardida hayot­
ning “birlam chi vulqonlari" ning paydo bo'lishiga olib kelgan.
Biroq bu g'oyalar yangilik em as edi, chunki 1871-yil xuddi shunga 
o'xshash fikrni Ch.D arvin ham aytib o'tgan edi. 1953-yilda Stenli M iller 
bir necha yillar eksperiment o'tkazib, dastlabki paydo bo'lgan Yer sharining 
m odelini tuzgan edi. Energiya bilan ta ’m inlangan ana shu m odelda, u jud a 
muhim biologik ahamiyatga ega bo'lgan organik moddalaming sintezini amalga 
oshirgan. Ana shu usul bilan olim bir qancha am inokislotalarni adenin, 
ribozani va oddiy qandlarni sintez qilgan. Shundan so'ng Ordjel Solka inis- 
titutida M iller ishlariga o'xshash tajriba o'tkazilib, oddiy nuklein kislotalar 
sintez qilingan. O parin nazariyasi keng jam oatchilik to m on idan qabul qil- 
ingan bo'lsa ham u murakkab organik m oddalardan oddiy organizm lam ing 
paydo bo'lish m uam m osini yechib berganicha yo'q. H ayotning kelib chi- 
qish holatini bioximik evolyutsiya nazariyasi aynan yuqorida aytganday tus- 
huntiradi. Bu fikrni ko'pchilik biologlar qo'llab-quvvatlasalar ham , h a ­
yotning kelib chiqish detallari to 'g 'risid a ular orasida yagona fikr hozircha 
yo'q. Oparinning aytishicha, notiriklikdan ko'proq tiriklik hosil bo'lishidagi 
asosiy rolni oqsillar o'ynaydi. Oqsil m olekulalari kolloid gidrofil kom ple- 
kslar hosil qilish qobiliyatiga ega bo'lib, ular o 'z atrofiga suv m olekula- 
larini biriktirib, qobiq hosil qiladi. Bu kom plekslar suv m assasidan ajralib 
suv yuzasida erib, o'ziga xos em ulsiyani hosil qiladi. Bu kom plekslar bir- 
birlari bilan birlashib kolloidlarni suv sharoitidan ajratadi, bu jarayon 
konservatsiya deyiladi. Kolloidlarga boy bo'lgan konservatlar tashqi m uhit 
bilan m odda alm ashinish xususiyatlariga ega bo'lgan bo'lishlari m um kin 
ham da ular har xil birikm alarni, jum ladan, kristalloidlarni tanlab yig'ishlari 
m um kin. Konservatlam ing kolloid tarkibi ko 'p incha tashqi m uhit tarkibiga 
bog'liq bo'lgan bo'lishi m um kin. Turli xil joylardagi an a shunday hosil 
bo'lgan har xil tarkibdagi “bulyon" kimyoviy jih atd an bir-biridan farq 
qiluvchi konservatlarni hosil qilgan va tabiiy bioximik tanlovga xom -ashyo 
yaratib bergan. Keyinchalik konservatlar tarkibiga kiruvchi m oddalar kim -
135

---

yoviy reaksiyaga kirishganlar. Xuddi shunday yo'l bilan konservatlar metall 
ionlarini qabul qilib, ferm entlarni hosil qilganlar. Konservatlar bilan tash­
qi m uhit chegarasidalipid m olekulalari joylashib, hujayra m em branalarini 
hosil qilishgan. Lipid qobig'i konservatorlarda joylashgan qurilish va qayta 
tiklanish xususiyatiga ega bo‘lgan m oddalar molekulalarining ham m asi bir­
galikda dastlabki hujayralarni hosil qilgan bo'lishi m um kin. K onservatlar 
kattalashgach, keyinchalik ular b o 'lin ib o'zlariga o'xshash konservatorlar 
hosil qilishgan. Keyingilari esa tashqi m uhit kom ponentlarini k o'proq qabul 
qilishgan. Bu jarayon uzluksiz davom etgan bo'lishi m um kin. Ana shunday 
birin-ketin bo'ladigan hodisalar asta-sekin o 'z -o ‘zidan paydo bo 'ladigan 
dastlabki organik m oddalar bilan oziqlanadigan primitiv organizm larning 
kelib chiqishiga sabab bo'lgan.
H ayotning paydo bo'lishi to'g'risidagi yuqorida bayon etilgan bioximik 
nazariyani ko'pchilik q o'llasa-da, biroq yaqinda astronom Fred Xavl hay­
otning yuqorida bayon etilgan ta r/d a paydo bo'lishi haqidagi fikrni ha- 
qiqatga to 'g 'ri kelmaydigan tushuncha deb atadi. “Chunki. - deydi u. — bu 
fikr go'yoki chiqindi, axlat ustidan o 'tg an to 'fo n Boin—747 sam olyotini 
yig'ishga olib keladi degan tush u n ch a bilan tengdir” .