Уз б е к и с т о н р е с п у б л и к а



Download 16,21 Mb.
bet55/69
Sana22.02.2022
Hajmi16,21 Mb.
#89934
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   69
Bog'liq
Mantiq (M.Sharipov, D.Fayzixo'jayev) (1)

Йулдош узгариш лар методы. Бу метод х,одисадан аввал келаётган холатлардан бирининг узгариши, к,олган х,олат- лар узгармасдан колганда, х,одисанинг узгаришига олиб келиши кузатиладиган шароитларда к,улланилади.
Ухшашлик ва тафовут методлари х,олатлардан би- рортасининг такрорланиши ёки йук, булишини кдйд этишга асосланган булиб, улар сабабий алокдда булган х,одисаларни нейтраллаштириш ёки бошк,алари билан алмаштириш иложи булган шароитларда к,улланилиши мумкин эди. Йулдош узгаришлар методидан бундай вазиятларда фойдаланиб булмайди. Масалан, тушунча мазмунининг узгариши унинг хажминиш узгаришига таъсир курсатишини уРганишда тушунчанинг мазмунини нейтраллаштириб, яъни уни тушунча хажми билан булган бошанишидан «узиб» олиб булмайди. Худди шунингдек, атроф- мухитнинг инсон ортшзмига таъсирини тадклк, этишда атроф- мухи гниш таъсирини истисно кдлиб булмайди, яъни тажрибадан чик,ариб ташлаб булмайди. Бундай х,олларда фак,ат йулдош узгаришлар методиданшна фойдаланиш мумкин. У аввал ва кейин келаётган узаро богаик, х,одисалардаги йулдош узгаришларни - бирининг узгариш интенсивлиги ва даражасининг иккинчи х,одисадаги содир булаётган узгаришларга мувофиклигини аниклашга имконият яратадн. Йулдош узгаришлар методига мувофик,, бир %олатнинг узгариши ходисанинг узгаришига уам олиб келса, шу холат
кузатилаётган ходиса узгаришининг сабабидир.
Йулдош узгаришлар метода ёрдамида жуца куп конунлар, шу жумладан, физикадаги газнинг харорати билан унинг зич- лиги, тортишиш кучи билан масофа, иктисодиётдаги талаб ва таклиф уртасидаги богланишлар ва шу кабилар урганштади.
Ходисадан аввал келаётган холатларни А, В, С лар билан, бу хдлатларнинг узгариши даражасини 1,2,..., п билан, х,одисани d билан белгиласак, йулдош узгаришлар методида мухокама жараёнининг куйидаш шакл буйича амалга ошишини курамиз:


Холлар Ходиса вужудга келишдан аввал мавжуд булган Ходиса холатлар
1 A B C 1 d l
2 ABC 2 d2

п ABC" dn


Эхтимол, С холат d х,одиса сабабидир.
Масалан, Куёшнинг дастлабки хдлатдаги активлига С'га тенг булганда, Ерда радиация даражасини с1‘деб олсак, Куёш активдигининг С2 даражасига кутарилиши Ердаги радиация даражасининг х,ам с!2гача кутарилишига олиб келади.
Иулдош узгаришлар методининг кулланиши маълум бир шарт-шароитларга риоя кдпишни такозо этади.
Биринчидан, урганилаётган х,одисанинг сабаби булиши мумкин деб эхтимол килинган холатлар аникланиши керак. Бу хдпатларни А, В, С лар деб х,исобласак, «А ёки В ёки С х,олат d х,одисасини келтириб чикаради», деган айирувчи х,укм куринишидаги фикр х,осил булади.
Иккинчидан, юкоридаги холатлар ичидан сабабий ало­ кадорликнинг бир маъноли булиши хусусиятига эга були­ ши, яъни конкрет хдпатнинг узгариши хддисадаги конкрет узгаришга олиб келиши шартига мувофик келмайдиганлари чикариб юборилиши (элиминация килиниши) зарур. Юкори­ даги шаклда А ва В х,олатлари айнан шундай булиб, улар мулокама жараёнидан чикариб юборилиши керак.
Учинчидан, элиминациядан кейин колган ягона холат ажратиб олиниб, унинг узгариши х,одисанинг узгаришига сабабдир, деган хулосага келинади. Бизнинг шаклда бундай х,олат С булиб, унинг С'дан С ’гача булган узгариш ин- тенсивлиги х,одисанинг d'flaH dnra4a булган узгариши ин- тенсивлиги билан биргаликда кечяпти.
Йулдош узгаришлар тугри ва тескари йуналишларга (пролорционалликка) эга булиши мумкин.
Тукри йуналишдаги (пропорционалликдаги) бошанйш
деганда, х,одисадан аввал келадиган х,олатнинг узгариш интенсивлигининг ортиш и х,одисанинг узгариш и интеисивлигининг ортишига олиб келадиган алокадорлик назарда тутилади. Масалан, Куёшдаги догнинг катталашиши магнит буронининг кучайишига олиб келади.
Тескари йуналишдаги (пропорционалликдаги) ботаниш деганда эса, ходисадан аввал келаётган холагнинг интенсивли­ гининг ортиши хддисанинг узгариш интенсивлигининг камайи-


шита олиб келадиган алокдцорлик тушунилади. Масалан, ту- шунчанинг хажми кенгайтирилгацда, унинг мазмуни тораяди. Иуддош узгаришлар методи буйича ицдуктив хулоса чика- ришнинг мантикий шакли айирувчи - кдтьий силлогизмнинг тасдик-инкор (tollendo polens) модуси куринишвда булгади, яъни:
А ёки В ёки С холат d ни келтириб чикаради. А хам В хам d нинг сабаби эмас._____________
Эхтимол, С холат d ходиса сабабидир. Символик ифодаси:
р V q V r , l p , l q г
Иудцош узгаришлар методи буйича олинадиган хулосанинг
чин булиши эхтимолини, ишончлилик даражасини орттириш учун бир кднча тапабларга риоя этиш зарур. Хусусан, ходисанинг сабаби булиши мумкин, деб хисобланган холатлар сони иложи борича купрок булиши, улар хакдда тупланган билимларнинг аникдиги етарли даражада юкори булиши, ходисанинг узгариши билан ундан аввалга келаётган холат уртасидаги алюкддорлик доим^ий, зарурий ва бир маъноли булиши керак.
Иулдош узгаришлар методи ходисалар уртасидаги са­ бабий алокадорлик билан бир кдторда, функционал бог- ланишларни, масалан, ходисаларнинг микдорий курсат- кичларининг узгариш лари уртасидаги боглик,ликни аникдашга хам имкон беради. Бунда хар бир ходисанинг сифати узгармайдиган ораликда унинг учун хусусиятли булган узгаришлар интенсивлиги шкаласини хисойга олиш, яъни микдорий узгари ш ларн и н г берилган сифат холати доирасидаги юкори ва куйи чегараларини назарда тутган холда иш юритиш мухим ахамият касб этадн. Чунки, чегаралар зонасида ва ундан таш карида мивдор узгаришлари сифат узгаришларига утади. Масалан, овкат керагича ейилганда, организм учун фойдали булади. Нормадан озгина ошгани унчалик сезилмайди. Лекин жуда куп овкат еб куйилганда организмга зарар етади, хатто унинг халок булишига олиб келади. Нормадан кам овкат ейиш хам организм учун зарарли. Демак, овкат истеъмол килишнинг суткалик нормаси сакданиши, яъни узгаришлар интенсивлиги шкаласи хисобга олиниши зарур.
Йулдош узгаришлар методи ходисаларнинг сабабий, функционал алокаларини урганишда, юкорида курсатиб утилган шартларга амал кцлганда, яхши самара беради.



Download 16,21 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   69




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish