Уз б е к и с т о н р е с п у б л и к а



Download 16,21 Mb.
bet49/69
Sana22.02.2022
Hajmi16,21 Mb.
#89934
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   69
Bog'liq
Mantiq (M.Sharipov, D.Fayzixo'jayev) (1)

Туликсиз индукция шундай эхтимолий хулоса чика­ риш турики, унда бирорта белгининг бир мантикий синфга тегишли предметларнинг бир кисмига (бир нечтасига) хос- лигини (ёки хос эмаслигини) аниклаш асосида шу белги­ нинг берилган синфга мансуб барча предметларга хослиги (хос эмаслиги) хакида хулоса чикариладиу
Туликсиз индукцияда фикримиз, худди тулик ин- дукциядагидек, жузъийликдан (яккаликдан) умумийлик- ка, камрок умумийлашган билимдан купрок умумий- лашган билимга караб харакат килади. Лекин унда, тулик индукциядан фаркли уларок, хулоса кузатиш, тажриба давомида кайд этилмаган, урганилмаган предмет-


ларга х,ам тегишли булади. Туликсиз индукциянинг эвристик МОХ.ИЯТИ айнан ана шундадир.
Туликсиз ищгукцияда фикримиз куйвдаги шаклда курилади: S 1предмета Р белгига эга.
5,предмети Р белгига эга.
Sn предмети Р белгига эга.
S", S2,..., Sn предметлари С синфига тегишли.
Эхтимол, С синфининг хдр бир предмета Р белгига эгадир. Бу шаклии символик куринищда куйвдагича ёзиш мумкин:
Р (х,)
Р (х,)
Р (х )'"
X,, х"2>..„ Хп- е СГ'
Ух ((хеС)Р—»(х))

Хулоса юкоридагидек укдпади, яъни: «Эхтимол, С син­ фининг х,ар бир предмети Р белгига эга булса керак».


Масалан:
2сони 2га колдиксиз булинади. 4сони 2га колдиксиз булинади.
п сони 2га колдиксиз булинади.
2. 4.... п... сонлари жуфт со ш шрдир .________


Эхдимол, жуфт сонларнинг барчаси 2га колдиксиз булинса керак.
Тулик,сиз индукцияда хулосавий билимнинг эмпирик асоси тулик аникланмайди, ана шунинг учун хдм ундаги амалга оширилган умумлаштириш туликсиз булади. Хусу- сан, унда берилган мантикий синфга мансуб предметлар- нинг барчаси эмас, факат S дан Sn гача булган кисмигина урганилади, холос. Ана шу урганилган предметларга би- рорта Р белгининг хослиги (хос эмаслиги) кузатилса, унинг урганилаётган синфга мансуб барча предметларга хослиги (хос эмаслиги) хдкида эх,тимолий тарздаги хулоса чикари- лади. Бу хулоса ихтиёрий равишда х,осил килинмайди ва тасодифий тавсифга эга эмас, албатта. Жузъийликдан (як- каликдан) умумийликка утиш, яъни синфга тегишли айрим предметлар х,акддаги билимдан синфга тегишли барча пред- метлар х,акддаги билимга утиш мантикан асослангандир.


Предметлар синфининг бир кисмидан иккинчисига кучирилаётган белгининг зарурийлиги, умумийлиги унинг тажрибада муайян холатлар мавжуд булганда бир жинсли фактларда такрорланиб туришининг тургунлигида уз ифо- дасини топади, яъни у эмпирик асос ёрдамида тасдикданади. Масалан, табиатда газ хароратининг узгариши унинг х,ажмининг узгаришига олиб келиши, жамиятда иктисод билан сиёсатнинг богликдиги, билишда факт ва конуннинг узаро алокаси зарурий (муайян шароитда, албатта, вужудга келади) ва умумий (муайян шароит пайдо булган барча х,олларда такрорланади) алокалардан, борликда амал
килаётган к,онуниятлардан иборат.
Зарурий алокаларнинг бир вактнинг узида умумий ало- кдлардан иборат булиши (предметларнинг бирорта синфи, тупламига хос булиши), уларнинг эса, уз навбатида, якка, айрим предметларда намоён булиши, яъни уларнинг ху- сусиятлари сифатида юзага чикиши илмий билиш ва амалий мух,окама юритишда бирорта мантикдй синф хакида унга мансуб предметларнинг айримларини урганиш асосида фикр билдириш мумкинлигини англатади.
Хак,икатан хам, кундалик турмушимизда биз ана шун- дай йул тутамиз. Хусусан, пахта, бугдой, сут, металл про­ кати, газлама ва шу каби оммавий равишда ишлаб чикд- риладиган махсулотларнинг катта хажмининг сифати хакида улардан олинган кичкина намуналарни текшириш натижаларига таянган х,олда фикр билдирамиз.
Бунда куп хдпларда х,осил кдлган хулосавий фикрлари- миз х,аклкатдан ёки хакикатга якин фикрдан иборат булади. Уз-узидан равшанки, бу йул билан олинган хулосалар х,аммавакт х,ам тугри булавермайди. Баъзан чик,арилган хулосалар хато х,ам булиши мумкин. Буни куйидаги мисол тасдикдайди. К,ачонлардир кимёгарлар металларнинг бир канчаси устида экспериментлар утказишиб, уларнинг кизди- рилганда олтингугурт билан бирикишини кузатишган ва шу асосда, «Барча металлар киздирилганда олтингугурт билан бирикади», деган хулосага келишган. Уларнинг
мухокамаси куйидаги шакл тарзида кечган.
Мис киздирилганда олтингугурт билан бирикади. Темир киздирилганда олтингугурт билан бирикади. Алюминий киздирилганда олтингугурт билан бирикади. Мис, темир, алюминий ..., металлар синфига кирувчи кимёвий элементлар.________________________
Эхтимол, барча металлар киздирилганда олтингугурт билан бирикса керак.



Бу хулосанинг хатолиги маълум бир вак,т утгандан кейин олтин устида эксперимент утказилганда маълум булади: у киздирилганда олтингугурт билан бирикмаган. Биз куриб чиккан хдл бирорта белгининг айрим пред- метларда такрорланишига асосланиб, у белгини мазкур предметлар мансуб булган синфга тулалигича индуктив йул билан кучириш, яъни уни берилган синф предметларининг барчасига хос умумий белги, деб х,исоблаш мантикдй за- руриятдан иборат булишга даъво кила олмайди, деган фикрга олиб келади. Чунки белгининг бир кднча предметларда такрорланиши оддий бир мосликдан иборат булиши, яъни
тасодифий характерга эга булиши хдм мумкин.
Демак, туликсиз индукция буйича хулоса чикаришга хос хусусиятлардан бири асослардан хулосанинг мантикан келиб чикишнинг кучсиз булишидир.
Туликсиз индукция учун характерли булган бу камчи- ликни «тузатиш» учун бир канча методологик талабларга риоя к,илиш зарур. Бу маълум бир даражада хулосанинг чин булиши эх,тимолининг оргишига имконият яратади. Улар куйидагилардан иборат:
1.Экстенсив методдан фойдаланиш, яъни урганилаёт- ган предметлар сонини ошириш. Бу бир оз булса х,ам хулосанинг чин булиши эх,тимолини орттиради. Пекин бу ерда бир нарсани хисобга олиш зарур. Тажриба тугал булмаган, яъни синфнинг барча предметлари эмас, факат бир нечтаси ур 1а»иладиган бир ш ароитда кейинги утказиладиган тажрибалардан бирида аввалги тажрибалар натижаларига зид булган холни кузатиш эх,тимолдаи холи эмас. Бунда урганилаётган х,одисалар сонини купайтириш йули билан кузланган максадга эришишга уриниш кам самара беради. Тажрибани тугал килишга эриш иб булмайди, чунки билиш объекти куп х,олларда очик тизимдан - ходисалар ва х,олатлар сони амалда чексиз булган объектдан иборат булади.
2.Тажриба натижаларининг сифат жихдтидан хилма-хил булишига эришиш, яъни бир хил шароитда такрорланадиган белгиларнигина эмас, балки турли хил сох,алар, хдпатларда такрорланадиган ухшаш белгиларгш х,ам кдйд этиш мухдмдир. 3.Шунингдек, тажриба натижаларининг кучли булиши,
«бехосдан» аникланиши омиллари х,ам мухлм а\амиятга эга. 4.Кейинги иккита методологик талаб туликсиз индукция-
да эмпирик материалларни танлаб олишни такозо этади.
Дастлабки эмпирик материалларни кузатиш ва тажриба натижаларини танлаб олиш усулига кура туликсиз индук-


циянинг иккита тури: санаш оркали туликсиз индукция (энумератив индукция) ва истисно кдлиш оркали туликсиз индукция (элиминатив индукция) ажратилиши мумкин.

Download 16,21 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   69




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish