O’zgaruvchilar

L.A.Zadening xizmati elementning to’plamga muallaq(ko’proq yoki kamroq darajada) tegishliligi haqidagi tushunchani kiritganligidan iborat. Uning xulosasiga ko’ra elment to’plamostiga ko’proq yoki kamroq darajada tegishli bo’lishi mumkin, bu xulosadan esa to’plam ostining noravshanligi tushunchasi kelib chiqadi. Butunlay boshqa nuqtai-nazardan, y’ani n-o’rinli mantiqga asoslanib Post, Lukashevich va Moyzillar NTlar nazariyasining ba’zi bir aspektlarini oz’ichiga oluvchi umumiy nazariyani yaratdilar [1].
Inson yoki kompyuter yordamida axborotlarni ishlashda ko’p hollarda kirishda, ba’zi hollarda chiqishda sonli yoki sonlimas ma’lumotlar noravshan va ehtimollimas bo’lishi mumkin. Bu noravshan va ehtimollimas ma’lumotlarni ishonchlilik intervallariga joylashtirish mumkin. Bunday hollarda NTlar nazariyasidan foydalaniladi.
L.A.Zade nimani taklif qildi? Birinchidan, u to’plamning klassikli kvantorli tushunchasini kengaytirdi, ya’ni xarakteristik funksiyning (elementning to’plamga tegishlilik fumksiyasining) (0;1) intervalda faqat o yoki 1 qiymat emas, balki ixtiyoriq qiymat qabul qilishi mumkin ekanligini ko’rsatdi. Bunday to’plam noravshan (fuzzy) deb ataldi [1, 9]. Shuningdek, Zade NTlar ustida bir qator amallarni aniqladi va mantiqiy xulosalashning “Modus ponens” и “Modus tollens” kabi mashhur usullarini umumlashtirishni taklif qildi. Undan keyin lingvistik o’zgaruvchi (LO’) tushunchasini kiritdi va bu o’zgaruvchilarning qiymatlari (termlari) sifatida noravshn to’plam qatnashishini ko’rsatdi. L.A.Zade ifodalarning
noravshanligi va noanoqligini o’z ichiga oluvchi intellektual faoliyat jarayonlarini tavsivlash uchun qurilma yaratdi.
Matematik NTlar nazariyasi noravshan tushunchalar va bilimlarni tavsiflashga imkoniyat yaratadi, ushbu bilimlar ustida amallar bajaradi va noravshan xulosalashni amalga oshiradi. Ushbu nazariyaga asoslangan kompyuterli noravshan tizimlar kompyuterlarning predmet sohalarda qo’llanilish imkoniyatlarini ancha kengaytiradi.

2.