O’zgaruvchilar

Tarixiy ma’lumotlar

Noravshan to’plam(NT)lar nazariyasi (fuzzy sets theory) bo’yicha ilmiy ishlarning boshlanishi Berkli universiteti professori Lotfi Zade tomonidan 1965 yilda “Information and Control” jurnalida chop etilgan “Fuzzy Sets” ilmiy maqolasi bilan bog’liq [2]. "Fuzzy" tushunchasi noravshan, noqat’iy, notiniq kabi ma’nolarni bildiradi. Bu tushuncha an’anaviy qat’iy matematika va Aristotel mantiqida

qo’llaniladigan qat’iy “tegishli-tegishlimas”, “chin-yolg’on” kabi tushunchalarda oraliq tushunchalarni hosil qilish maqsadida ishlatgan.
NTlar nazariyasining amaliy qo’llanilishining boshlanilishini 1975 yilda Mamdani va Assilyani tomonidan oddiy bug’li dvigatel bilan boshqariladigan noravshan nazorat qiluvchi qurilmaning yaratilishi bilan bo’g’lashadi. 1982 yilda Xomblad va Ostergallar sanoatda nazorat qilivchi noravshan qurilmani ishlab chiqdilar va uni Daniyaning zavodida sement pishirish jarayonini boshqarishda qo’lladilar. “Agar - u holda” noravshan lingvistik qoidalariga asoslangan nazorat qiluvchi birinchi sanoat qurilmasining yaratilishi NTlar nazariyasi bilan shug’illanadigan matematiklar va muxandislar o’rtasida qiziqarli shov-shuvga olib keldi. Biroz keyinroq Bertolomeem Kosko tomonidan ixtiyoriy matematik tizim noravshan mantiqga asoslangan tizimga approksimatsiya qilinishi haqidagi teorema isbot qilindi.
NTlarga asoslanib yaratilgan tizimlar texnologik jarayonlarni va transportni boshqarishda, tibbiy va texnika tashxisida, moliya menejmentida, bashoratlash birjasida va tasvirlarni anglashda keng qo’llanilishi bilan birgalikda uning ilovalariga bideokameralar va maishiy xizmat ko’rsatishdan tortib havoda qoriqlash raketalarini boshqarish qurilmalari va harbiy vertolyotlarni boshqrishgacha bo’lgan masalalarni echish kiradi. Amaliy tajriba shuni ko’rsatdiki, noravshan mantiqga asoslangan tizimlarni yaratishga ketadigan vaqt va uni loyihalashtirishga sarflanadigan narx ananaviy matematik apparat yordamida amalga oshirishga nisbatan ancha kam bo’lib, bunda modellarning ishlashi va shaffofligi talab darajasini qanoatlantriradi.