O’zgaruvchilar

Ma’lumotlar va bilimlarning xususyatlari

Bilimlar bazasiBB)da ma’lumotlar va bilimlar xossalarining mazmuni va ular haqidagi axborotlarning chinligi boyicha bilimlarni tasvirlash bir-biridan farq qiladi. Odatda ITlarda bilimlar noto’liq, qarama-qarshi, nomonoton, xatoli, noaniq va noravshan bo’ladi [1].

To’liqlilik odatda quyidagicha ifodalanadi: ma’lum xossalar bilan berilgan formulalar to’plami uchun boshlang’ich aksiomalat tizimi va xulosalash qoidalari ushbu to’plamga kiritilgan barcha formulalar uchun xulosalashni ta’minlashi zarur [1, 9].
Axborotlarning noto’liqligi klassik mantiq usullaridan farqli ravishda maxsus yondashuvlarni talab etadi [1, 9]. Bunday usullarga statistik va noravchan mantiqiy usullarni kiritish mumkin. Bu nazariyalarning afzalliklari shundan iboratki, ular ma’lumotlar haqida hech qanday oldingi va qo’shimcha axborotlarni (ehtimolliklar yoki elementning to’plamga tegishliligi haqidagi axborotlarni) talab etmaydi. Bu nazariyalardan ma’lumotlar bazasidan bilimlarni olish masalalarini echishda foydalanish mumkin.
Monotonlik - bu mantiqiy xulosalash xossasidir. Bilimlarning to’liq nabori uchun hosil qilingan xulosalashning haqiqiyligi yangi dalillarning qo’shilishi bilan o’zgarmaydi, ya’ni agar ܣ_ଵ, ܣ_ଶ, … , ܣ_௡ ⊢ ܤ_ଵ, ݑ ݈ܽ݀݋ݔ ܣ_ଵ, ܣ_ଶ, … , ܣ_௡, {ܨ} ⊢ ܤ_ଵ, bu erda {F}-qo’shimcha tasdiqlar to’plami bo’lib, avvalgi chiqarilgan ܤ_ଵ tasdiqni rad etmaydi.
Noto’liq bilimlarni nomonoton xulosalashning zarurligi uchun ularni formal ishlash vositasi sifatida nomonoton mantiq usullaridan foydalaniladi, Masalan, shartli mantiqiy amallarni kiritishga asoslangan Makdermott va Doul nomonotonli mantiq, Reyter dunyosining yopiqligi haqidagi jimlik mantiqi, Makkartining nomonotonli mantiqi va h.k.
Noaniqlik - bu axborotlar mazmuniga (yoki mohiyatlar qiymatiga) tegishli bo’lib, BBdagi bilimlarni tasvirlashda e’tiborga olinadi.
Noaniq bilimlarning paydo bo’lishi quyidagilar bilan bog’liq [1, 9]:

• 
  ma’lumotlardagi xatoliklar;
  
• 
  xulosalash qoidalaridagi xatoliklar;
  
• 
  noaniq modellardan foydalanish.
  

Noaniq axborotlar noqarama-qarshi va qarama-qarshi bo’lishi mumkin. Masalan, Axmedovning haqiqiy yoshi 25 da bo’lib, BBda yozilishi bo’yicha uning yoshi 30 da. Bu misolda axborot xato yozilgan bo’lsada, u noqarama-qarshi. Boshqacha holat ham bo’lishi mumkin, xatoli tarzda BBda Axmedovga 110 yosh yozilgan bo’lishi mumkin. Bu esa haqiqatga qatama-qarshi, chunki insonlarning yoshi 0 dan 100gacha oraliqda bo’ladi.
Noaniq axborotlarga qandaydir chegaralangan aniqlik (porog) yoki oraliq qiymatlar (interval) bilan olingan ma’lumotlarni ham kiritish mumkin. Bu qiymatlar, masalan, o’lchov asbobining aniqlik darajasi, o’lchovni amalga oshirayotgan insonning psixologik holati va sog’ligiga bo’g’liq bo’lishi mumkin.
Noaniqliklarni tasvirlashning an’anaviy yondashuvlariga G.Sheyfer nazariyasini keltirish mumkin. Bu nazariya matematik modellarda noaniqliklarni formal tasvirlashda umumiy nuqtai-nazardan yondashishga imkoniyat yaratadi va shuning uchun ham u fundamental va amaliy sohalarda katta ahamiyatga ega.

3.