O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

Sotsialistik respublika. 
Boshqarishning bu maxsus shakli bir qator mamlakatlarda 
sotsialistik inqilob natijasida vujudga kelgan. Marksizm nazariyotchilari fikriga ko’ra, u 
ishchilar sinfi boshchiligida to’la-to’kis xalq hokimiyatini ta’minlaydigan chinakam 
demokratik respublika bo’lishi kerak edi. Sotsialistik respublikaning o’ziga xos xususiyatlari 
quyidagilardan iborat: 
- hokimiyat oliy va mahalliy organlarining demokratik markazlashuv (tsentralizm) 
tamoyillari asosida yagona vakillik tizimiga qo’shilib kyetishi; 
- davlat hokimiyati asosini tashkil etuvchi vakillik organlarining yetakchi mavqei; 
- mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy-ma’naviy jarayonlariga yagona rahbarlikni 
amalga oshirish. Bu moddiy va ma’naviy boyliklarni taqsimlash ishini nazorat qilish va 
muvofiqlashtirib borish imkonini beradi; 
- ishchilar sinfi va uning partiyasining ijtimoiy va davlat hayotidagi rahbarlik roli; 
- hokimiyatning tarmoqlarga bo’linish zaruratini inkor yetish. 
Odatda, boshqaruv sotsialistik shaklining uch ko’rinishi: Parij Kommunasi, Sovet 
respublikasi va xalq-demokratik (xalq) respublikasi qayd etiladi. Ular asosida esa 
prolyetariat diktaturasi tamoyili yotadi. 
Ba’zan boshqaruvning aralash shakllari, jumladan, parlament-prezidentlik shakllari 
uchrashi mumkin. Ular biz keltirgan tasnifga tushmaydi va parlamentlik hamda prezidentlik 
hokimiyatlarining o’ziga xos sintezi, birikmasidan iborat bo’ladi (masalan, Fransiya). 
Yana bir jihatga e’tiboringizni jalb yetishni istardik: har qanday boshqaruv shaklini 
birdek baholash mumkin emas. Albatta, respublikalar, umuman olganda, monarxiyaga 
qaraganda boshqaruvning ilg’or shaklidir. Ayni paytda shunday vaziyatlar ham vujudga 
kelishi mumkin, unda monarxiya u Yoki bu jamiyatni barqarorlashtirishi mumkin bo’ladi. 
O’z navbatida, boshqaruvning respublika shakli monarxiya sulolalarini o’rnatishga debocha 
bo’lishi ham mumkin. Chunonchi, respublika shaklidagi davlatlarda totalitar tuzum 
5
Каримов И.А. «O’zbekiston”: миллий истиқлол, иқтисод, сиѐсат, мафкура, 1-tom. Т., ««O’zbekiston”», 1996, 85-bet. 

---

73 
sharoitlarida boshqaruvning monarxiya shakli belgilari namoyon bo’lishi mumkin. Masalan, 
davlat boshligi (Indoneziyada Sukarno, Yugoslaviyada I.B.Tito)ning o’zgarmay qolishi 
hollarini eslang. Bu ham yetmaganday, Markaziy Afrika Respublikasining bir umrlik 
prezidenti Bokassa imperator ham bo’lib oldi.