O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

unitar davlatlar 
markazlashgan va markazlashmagan
ga bo’linadi. 
Bundan tashqari, ba’zi unitar davlatlarda bir Yoki bir necha hududiy bo’linmalarga 
boshqalardan imtiyozliroq huquqiy maqom berilishi mumkin. Bunday unitar davlat nisbiy 
ma’muriy mustaqil muxtoriyat (avtonomiya)ga ega bo’ladi. Davlat tuzilishining yuqoridagi 
shakli hududiy bo’linmalarning maxsus manfaatlarini hisobga olish zarur bo’lgan joylarda 
qo’llaniladi. Mazkur avtonom tuzilmalarda o’zini o’zi boshqarish huquqi boshqa aholiga 
qaraganda kengroq bo’ladi. Biroq, muxtoriyatlar mustaqilligiga markaziy hokimiyat 
belgilagan doiradagina yo’l qo’yiladi. 
Yana bir jihatni hisobga olish kerak. Unitarizm yer egaliklari, knyazlik va 
boshqalarga bo’linib ketgan feodal tarqoqligiga nisbatan o’z davri uchun ilg’or hodisa 
bo’lgan. Zero, u yagona bozorning vujudga kelishi, burjua iqtisodiy munosabatlarining 
rivojiga yo’l ochib bergan. Lekin kapitalizmning rivojlanib borishi, fan-texnika taraqqiyoti 
bilan, yangi iqtisodiy muammolarning paydo bo’lishi va boshqa omillar tufayli integratsiya 
jarayonlari boshlanib ketadi. Bular esa, murakkab davlatlar va ularning tuzilmalari - 
federatsiya, konfederatsiya, hamdo’stlik va hokazolarni yuzaga keltiradi. 
Federativ davlat 
(lot. «feodus» - ittifoq, shartnoma) - murakkab davlat. Davlat va 
huquq fanida 
davlatlarning shartnoma va qonuniy tartibga solingan birlashuvini 
ta’sis yetishga asoslangan ittifoqi federatsiya deb ataladi. Demak, o’zaro 
birlashishga intiluvchi bir qancha mustaqil davlatlar mavjud bo’lgan joydagina 
federatsiya tashkil etilishi mumkin.
Rejalashtirilayotgan Rossiya va Belorussiya ittifoqi munosabati bilan hozirgi vaqtda 
federatsiya haqida juda ko’p gapirilayotgini diqqatga sazovor. Bunda ajablanarli joyi 
shundaki, ko’pchilik (siyosatchilar, yuristlar, jamoat arboblari ham) federatsiya nima 
ekanligi haqida juda mavhum tasavvurga ega ekanlar. Shu munosabat bilan biz tarixga 
murojaat yetishga qaror qildik. 
Federatsiyaning kelib chiqish tarixini taxminan shunday tasavvur yetish mumkin: 
siyosiy jihatdan shakllanib bo’lgan bir qancha kichik davlatlar mustaqil yashashga 
intilishadi-yu, biroq tashqi xavf-xatar va ichki qiyinchiliklar