75
kengashi»ni tashkil etgan mujohidlarning ishi hisoblanardi. Fikri jamoat fikriga
tenglashtirilgan ana shu kengash orqali davlat boshlig’ining faoliyati nazorat qilinadi hamda
istibdod va zo’ravonlikning oldi olinadi, deb hisoblanardi.
Shunga qaramay, A.X.Saidovning fikricha, «tahlil etilayotgan nazariya umuman
olganda
demokratik xarakterga ega».
Biroq, u «mohiyatan
boshqaruvning
ilohiylashtirilgan shaklini va o’z xatti-harakatlari uchun mutlaqo javob bermaydigan
imomning cheksiz hukmronligini himoya qiluvchi shi’alar nazariyasining konservativ
ko’rinishi»ni ham qayd etadi. Bunday fikrga qo’shilish qiyin. Zero, muallif o’zi fikrini davom
ettirarkan, ushbu nazariyaning demokratik tamoyillari amalda ro’yobga chiqmay qolib
ketdi, deya tan oladi. U Yana shunday davom etadi: «Musulmon tadqiqotchilarining o’zlari
e’tirof yetishlaricha, payg’ambar (S.A.V.) va uning dastlabki to’rt xalifasi davlatigina
musulmon ideali - «maslahat»
boshqaruviga rasman, shunda ham qisman mos kelgan.
Ulardan keyin hukmdor hokimiyati o’z shakliga ko’ra amalda avloddan-avlodga meros bo’lib
o’tuvchi monarxiyaga aylandi. Uning «chinakam» musulmon boshqaruviga hech qanday
aloqasi yo’q edi»
7
.
Huquqiy nazariya qoidalarida ularni amalga oshirish omillari ko’rsatib berilmagan
bo’lsa, bunday nazariyaning demokratik mohiyati haqida gapirish mumkinmi? Bizning-cha,
gapirib bo’lmaydi.
Albatta, musulmoncha boshqaruv ta’limoti islom olamiga kiruvchi mamlakatlarning
hozirgi davlat-huquqiy rivojiga o’tkazayotgan ta’sirini inkor etib bo’lmaydi. Jumladan,
boshqaruvning monarxiya shaklidagi bir qator mamlakatlarda hokimiyat meros sifatida
emas, balki eng obro’li din arboblari va hukmron sulola vakillari
tomonidan saylanish
natijasida qo’lga olinadi.
Ma’lumki, musulmon davlatchiligi dunyoga kelgan kunidan boshlab bir-biriga chambarchas
bog’liq ikki qoida ustuvorligi uning asosini tashkil etgan: maslahatlashuv (sho’ro) - ya’ni
hukmdorlarning qarorlarni jamoa bo’lib qabul qilishi hamda shariat qonunlarining
mustaqilligidir. Buning ustiga o’rta asr arab-musulmon davlatlari tuzilmalarida
maslahatlashuv tamoyili aniq yuridik tasdig’ini topmadi. Demak, musulmon hukmdorlari
uchun ular majburiy tus ololmadi. Shariat qoidalariga Yoki «ilohiy qonunlar»ga rioya
etilishiga kelsak, bu hamisha har qanday davlat hokimiyati qonuniyligining zarur sharti
bo’lib kelgan.
Shuningdek, musulmon olami davlat-siyosiy rivojining barcha bosqichlarida
«taqvodor islom», uning Qur’on va Sunnaga asoslangan mumtoz davlat-huquqiy ta’limoti
bilan ularning amalda qo’llanishi o’rtasida ma’lum uzilish bo’lganligini qayd yetish lozim.
Bunday holatning bosh sababi, aftidan shundaki, «islom, baribir, ozmi-ko’pmi
davlatchilikning yahli t nazariyasini yarata olmadi. Qur’on va Sunnada shu masalalarning
barchasi bo’yicha faqat eng umumiy qoidalargina bayon etilgan. Ulardan amalda jamiyat
rivojining u Yoki bu davriga taalluqli o’zgarib boruvchi ijtimoiy-iqtisodiy shart-sharoitlarga
bogliq holda turlicha foydalanish mumkin»
8
.
Islom dini, uning Qur’oni Karim va Hadisi Sharif nomli muqaddas kitoblari musulmon
davlati va huquqi uchun asosiy qo’llanma bo’lib xizmat qilib kelmoqda.
Jahon madaniyatining tarkibiy qismi bo’lgan
islom madaniyatida, xususan islom
dinida umumbashariy ahamiyatga ega bo’lgan g’oyalar, ta’limotlar, insonni to’g’ri yo’lga
boshlaydigan yo’l-yo’riqlar behisob darajada ko’p. Islom dini hech qachon yomon yo’lga
boshlamaydi. Aksincha, barcha illatlardan, yolg’on va riyokorlikdan poklanishga, yuksak
ma’naviy-axloqiy fazilat sohibi bo’lishga, birovlarning mol-mulki va joniga qasd qilmaslikka,
qon to’kmaslik, jonini bejon qilmaslikka da’vat etadi.
Islom bu dunyoning o’tkinchi ekanini,
oxiratni eslatib turadi, odam bolasini harom
7
Саидов А.Х. Основы мусульманского права. Т., ЎзР ИИВ академияси, 1994. 96-bet.
8
O’sha yerda, 56-bet.
76
yo’llardan uzoq yurishga, yaxshi bo’lishga, o’zaro bir-birini hurmat qilishga, o’zidan yaxshi
iz qoldirishga, savob ishlarni, ezguliklarni ko’proq qilishga har doim undab turadi. Savobli
ishlarni qilgan odamga, uning elu yurtiga, albatta, Ollohning rahmatlari yog’iladi,
yaxshilikning mukofoti faqat yaxshilikdir, deb ta’lim beradi.
Islom dini millat ajratishni, milliy adovat va nizolarni, mahalliychilikni, birovlarni «sen
- musulmon», boshqalarni esa «sen - kofir»
deb ajratishni, xurofotni-bid’atni, jaholatni
keskin qoralaydi. Ollohning bandasi bo’lgan Insonni oliy qadriyat sifatida e’zozlaydi.
Shuning uchun ham dunyodagi ko’pchilik mamlakatlar va xalqlar singari mustaqil
O’zbekistonda ham islom dini umumbashariy qadriyat sifatida e’zozlanib, hurmat qilinib
kelinmoqda, uning zamonaviy g’oyalari va ta’limotlaridan odamlarning ruhiy dunyosini,
iymon-e’tiqodini, insoniy fazilatlarini mustahkamlashda, ilm-fan,
madaniyat va
ma’naviyatda, ta’lim-tarbiya tizimida, huquqiy tarbiyada ijodiy foydalanilmoqda.
O’zbekiston Prezidenti Islom Karimovning «O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida:
xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari», «Olloh qalbimizda,
yuragimizda» nomli kitoblarida biz o’z millatimizni islom dinidan ayri holda aslo tasavvur
qila olmasligimiz, diniy qadriyatlar, islomiy tushunchalar hayotimizga chuqur singib
ketganligi zikr etilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: 
