O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

Uchinchi asos 
shundan iboratki, shartlashayotgan davlatlar 
bir-birlariga 
haqiqatan ham strategik, ham xo’jalik, ham siyosiy jihatdan aniq ehtiyoj sezishi 
zarur. 
Aks holda federatsiya tarkib topmaydi ham, o’zini saqlab qololmaydi ham. 
Umuman, federatsiya o’ylab topilmaydi. O’zidan-o’zi paydo bo’lib qolmaydi - u jonli 
mavjudot singari o’sib-ulgayadi. Lekin bu ham kam - xalqaro 
bu ehtiyojni tushunib 
yetishlari, uning foydasini e’tirof yetishlari va shu birlashuvni ixtiyor qilishlari 
darkor.
Kichik davlatlar bir-birlarisiz yashay olmagan, lekin ularning buni tan olishni 
istamaganligi, birlashishni uddalay olmay, fuqarolik urushlari yoxud istilolardan halokatga 
uchragan misollar tarixda ko’p topiladi (Rus knyazliklari). Shuningdek, boshqalar bilan 
shartnoma asosida birlashishga yo’l topolmay, qirilib ketgan xalqlar haqida ham tarix 
shohidlik beradi. 
Federativ tuzumning 
to’rtinchi asosi 
shundaki, xalqda o’z burchini anglash hissi 
tarbiyalangan, majburiyatlar va shartnomalarga xolis va sadoqat bilan qarash, o’z sha’ni va 
qadr-qimmatini bilish, davlat sifatida o’zini o’zi boshqara olish qobiliyati shu xalqqa xos 
fazilatlar bo’lgan joydagina bunday federatsiyani tuzish mumkin. Davlatlar ittifoqi 
sadoqatga asoslanib, abadiyatga tuziladi. Bu ittifoq «ixtiyoriy chiqib kyetishlar», xiyonatni 
tan olmaydi, siyosiy shuhratparastlik, buyuklik vasvasasi hamda boshqa xalqlarga nafrat 
bilan qarash kasalligiga mubtalo bo’lgan xalqlar o’rtasida bunday ittifoqning bo’lishi 
mumkin emas. Davlatlarning shu tarzdagi ittifoqi uzoq yashay olmaydi - u yo unitar davlat 
shakliga almashadi Yoki o’zining barcha ishtirokchilarini xarob qilib, o’zi ham halokatga 
13
Илъин И. О грядугщей России. М.: Телекс, 1993, 56-bet. 

---

81 
uchraydi. 
Nihoyat, xalqqa (Yoki xalqdarga)