O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

 
3-§. Sunniy va shi’a davlat-huquqiy ta’limoti xususiyatlari: boshqaruvning 
xalifalik va imompik shakllari 
Musulmon davlati - xalifalik VII asrda vujudga kelgan. Bu quldorlik jamiyati 
halokatga yuz tutib, g’arbiy Arabistonda uning xarobalari o’rnida feodal jamiyat qaddini 
tiklayotgan o’tish davri edi. Xalifalikning paydo bo’lishi islom va dindorlar musulmon 
jamoasining taraqqiyoti bilan bog’liq bo’lib, uning doirasida o’zaro munosabatlar islom 
huquqi bilan muvofiqlashtirib borilgan. Shu tariqa, aynan VII-X asrlardagi islom huquqi fani 
doirasida musulmon davlati nazariyasi vujudga kelgan, deyish mumkin. 
Biz yuqorida mumtoz musulmon huquqi Qur’on va Sunnadan hokimiyat 
munosabatlarini tartibga soluvchi qoidalarni juda kam olganligini ta’kidlab o’tgandik. Boz 
ustiga ular «davlat» atamasini umuman qo’llamaydilar. Faqat «imomat» (so’zma-so’z 
tarjimasi «ibodat chog’ida rahbarlik qilish») va xalifalik (vorislik) tushunchalari mavjud 
bo’lib, ular keyinchalik musulmon davlatlarini ifodalash uchun ishlatila boshlangan. 
Musulmon davlatini tashkil yetish va uning yashash tamoyillarini ishlab chiqish 
zarurati tugilgan paytlarda islom fiqhshunos olimlari katta qiyinchiliklarga duch kelishgan. 
Biroq, bu tamoyillar oz bo’lsa-da, Qur’on va Sunnada mavjud xalifalikka oid qoidalarni keng 
ma’noda talqin qilish asosida hamda Muhammad (S.A.V.) va uning to’rt vorislari - «chor 
yor»lar tomonidan oliy hokimiyatni boshqarish amaliyoti to’g’risidagi ma’lumotlarni qo’shish 
asosida ishlab chiqildi. 
Xalifalik musulmon siyosiy nazariyasining hal qiluvchi muhim kategoriyasi bo’lib, u 
ikki nuqtai nazardan - yo musulmon hokimiyatining mohiyati sifatida Yoki boshqaruvning 
maxsus shakli sifatida talqin etilardi. Islom ta’limotida xalifalikka berilgan barcha ta’riflar 
asosida yirik fiqhshunoslardan biri - al-Mavardi (974-1058 yillar) qarashlari yotadi. U 
davlatga dinni himoya qilish va dunyoviy ishlarga rahbarlikda payg’ambar faoliyati vorisligi 
sifatida qarardi. Mazkur tushuncha asosida