Моделлаштириш назариясининг умумий қоидалари Физик моделлаштириш-бу … 7

Моделларнинг турлари ва уларнинг синфланиши.

Синфлаш хусусияти(белгилари)	Моделларнинг турлари
Моделнинг моҳияти	физик (моддий) идеал (хаёлий) ахборот (назарий, мавҳум)
Моделлаштириш объектининг хусусиятлари	ташқи кўриниш модели тузилиш модели Ҳатти-ҳаракат модели
Расмийлаштириш даражаси	Формаллашмаган Қисман формаллашган формаллашган
Моделнинг мақсади	Тадқиқот: Когнитив Контсептуал Расмий Тавсифловчи тарбиявий ишчилар: бошқаришни оптималлаштирувчи
Моделлаштириш объектини бошқаришда роли	рўйхатга олиш эталон башотарловчи тақлид(имитацион) ўйин оптималлаштириш
Вақт омили	статик динамик

11. Прагматик модель – бу ...

Прагматик модель - бу амалий ҳаракатларни ташкил этиш воситаси, тизим бошқариш учун тизим мақсадларининг ишчи ифодаси. Прагматик моделлар одатда амалий моделлардир .

Инструментал модель - бу прагматик ва/ёки когнитив моделларни яратиш, тадқиқ қилиш ва/ёки ишлатиш воситаси.
Моддий моделлар - бу ҳақиқий, моддий тузилмалар бўлиб, улар маълум жиҳатдан оригинални алмаштиришга хизмат қилади. Ушбу тоифадаги моделларни қуришнинг асосий талаби - бу модель ва оригинал ўртасидаги яқинлик (бир хиллик, ўхшашлик) талабидир. Ўхшашликнинг бир нечта турлари мавжуд - геометрик, физик, аналогия ва бошқалар.
Геометрик ўхшашлик геометрик моделларни қуриш учун асосий талаб бўлиб, улар геометрик жиҳатдан прототипига ўхшаш ва намойиш қилиш учун хизмат қиладиган объектдир. Агар барча томонлар узунликлари нисбати ва бурчаклари бир хил бўлса, иккита геометрик шакл ўхшашдир.

12. Структуравий модель – бу ...

Структуравий модель - бу моделлаштириш объектининг таркибий элементлари тўпламини акс эттириб, бу элементлар орасидаги боғланишлар кўрсатилади ва визуал кўрсатиш, хусусиятларни ўрганиш, муҳим бўғинларни аниқлаш, моделлаштириш объектининг барқарорлигини ўрганиш учун мўлжалланган.

Ҳатти-ҳаракат модели - вақт ўтиши билан ва бошқа объектлар билан ўзаро таъсир натижасида объектининг ташқи кўриниши ва тузилишидаги ўзгаришларни ўзида акс эттирувчи модель. Ҳатти-ҳаракат моделларининг мақсади - моделлаштириш объектининг келажакдаги ҳолатини башорат қилиш, объектларни бошқариш, моделлаштириш объектига ташқаридаги бошқа объектлар муносабатларини ўрганиш.
Умуман олганда тасаввуримиз, бизнинг турли ҳодисалар, жараёнлар, тизимлар ҳақидаги билимларимиз даражаси ҳар хил. Бу кўриб чиқилаётган ҳодисаларни тақдим этиш услубида акс этади.

13. Мақсадига кўра моделлар қайси муаммоларни ҳал қилиш учун мўлжалланган?

Мақсадига кўра моделлар кўплаб муаммоларни ҳал қилиш учун мўлжалланган:

- тадқиқот (дескриптор, когнитив, контсептуал, расмий) моделлар объектнинг хусусиятларини ўрганиш орқали билим ҳосил қилиш учун мўлжалланган;
- ўқув моделлари ўрганилаётган объект ҳақидаги билимларни бериш учун мўлжалланган;
- ишчи (оптималлаштириш, бошқариш) моделлари мақсадга еришиш жараёнида тўғри ҳаракатларни ишлаб чиқаришга мўлжалланган.
Тадқиқот моделларига ярим табиий стендлар, физик моделлар, математик моделлар киради.
Эътибор беринг, тадқиқот моделлари агар объектнинг хоссалари ҳақидаги билимларни эгаллашга мўлжалланган бўлса ўқув моделлари вазифасини ўташи мумкин. Ишчи моделларга робот, автопилот, бошқарув ёки мониторинг тизимига ўрнатилган объектнинг математик модели, сунъий юрак ва бошқалар мисол қилиб келтириш мумкин. Шу билан бирга тадқиқот ва ўқитиш моделлари ҳақиқат(ҳақиқий объект) га яқин бўлиши керак ва ишчи моделлар бу ҳақиқатни акс эттириши керак. Ушбу моделлар ўртасида аниқ чегара йўқ. Масалан, объектнинг хусусиятларини этарлича акс эттирадиган тадқиқот модели ишчи модель сифатида ишлатилиши мумкин.
Тадқиқот моделлари янги билимлар ташувчисидир, ўқитиш моделлари эски ва янги билимларни боғлайди.
Ишчи моделлар тўпланган билимларни идеал ҳаракатлар шаклида амалга ошириш мақсадга мувофиқ бўладиган маълум функцияларни бажариш учун идеаллаштиради.