Маърузалар матни маъруза (2-соат). Автомобил йўлларини лойиҳалашни ташкил этиш. Лойиҳа-қидирув ишларини турлари. Техник иқтисодий қидирувлар

Йўл кўндаланг кесими элементлари. Йўлнинг вертикал текислиги билан кесишган кесимнинг кенгайтиририлган масштабдаги тасвири кўндаланг кесим деб аталади.


3-расм.Йўл кўндаланг кесимининг элементлари.
a –битта қатнов қисмли; b –иккита қатнов қисмли ва ажратувчи тасмали; 1 –йўл пойи; 2 –йўл ёқаси; 3 –қатнов қисми; 4 –ён ариқчанинг ички қиялиги; 5–кўтарма қирғоғи; 6 –қатнов қисмининг чети; 7–қатнов қисми ўқи; 8–йўл ўқи;9–четки полоса; 10–ёнаки ариқчанинг ташқи ён бағир қиялиги;11–кўтарманинг ён бағир қиялиги; 12 –ажратиш тасмаси.

Йўл ўтказиш учун ажратилган,ёрдамчи иншоотлар қуриладиган ва кўчатлар ўтқазиш учун ажратилган тасмаси йўл учун ажратилган минтақа деб аталади.

Йўлнинг автомобиль харакатланидиган қисми қатнов қисми деб аталади. I-тоифали йўлларда қатнов қисмлари ўртасида ажратилган тасмаси лойихаланади.Қатнов қисмида ён томонида йўл ёқаси жойлашади.Қатнов қисми бўйлаб йўл ёқасида ва ажратувчи тасмаларда четки мустаҳкамлаш тасмалар ётқизилади,улар қоплама четининг мустаҳкамлигини оширади.
Йўл пойининг қирғоғи кўтарилиши сабабли эски йўл тушамасини бузиш иқтисодий жиҳатдан ўзини қоплайдиган йўл қисмларида эски тушама материали чўкишлангандан кейин хилланади ва бир четга тахлаб қўйилади. Кейинчалик ундан янги шағал қўшиб ёки боғловчи материаллар билан ишлов бериб,асос қатламлари учун фойдаланилади.

Олдин такомиллаштирилган қопламалар ётқизиб яхшиланган эски йўлларда йўл тушамасининг мустаҳкамлиги қисқа участкаларда тез-тез ўзгартирилиб турилади.

Алохида қисқа қисмларда синашлар вақтида ричагли эгилиш ўлчагичлар (прогибомерлар)дан фойдаланилади,улар автомобиллар ўтганидан кейин йўл тушамасининг эластик тикланишини улчайди. (2 -расм).

2-расм.Йўл тушамаларининг деформацияларини улчаш учун ричагли эгилиш улчагичнинг схемаси.1-асбобнинг ўрнатиш винтлари; 2-асбоб станинаси; 3-асбобонинг қўзғалмас станинасига махкамланган,эгилишни ўлчайдиган индикатор; 4-шарнир; 5-ричаг; 6-синов автомобильнининг ғилдираги; 7-қопламага таяниб турадиган стержен; 8-йўл тушамаси эгилишининг коссаси; -йўл тушамасининг эластик эгилиши йўл тушамасининг ҳақиқий умумий эластиклик модули:



Бу ерда: r-қопламага тушадиган босим, MPa; -эластик эгилиш; D-доира диаметри,унинг юзи автомобилнинг тўшама билан тегишиш юзасига тенг; -Пуассон коэффиценти, у 0,3 га тенг деб қабул қилинади.

Келажакдаги харакаткатланишда белгиланган турдаги қопламали йўл тушамаси учун эластиклик модулининг талаб этилган қийматини аниқлаб,тўшаманинг зарур кучайтирилиши лойихаланади.Бунинг учун
E_talvaE_umumнибилган холда,қўшимча қалинлаштирувчи қатламнинг қалинлиги топилади.
Шу маълумотлар асосида мавжуд йўл тушамасининг мустаҳкамлиги эпюраси қурилади. Унда йўл деформациясининг талаб этиладиган эквивалент моделини кўрсатиб,қопламани кўчайтириш талаб этилган участкалар белгиланади.
Мавжуд йўл тушамасининг четидан 10-20 см кенгликда бўзиб,полосалар билан кенгайтирилади. Кенгайтириладиган жойларда мавжуд тўшама мустаҳкамлигига тенг мустаҳкамликдаги тўшама лойихаланади,бунда тўшаманинг зах қочирувчи қатламларидаги сувни четлатиш таъминланган бўлиши керак.
Мавжуд йўлнинг конструкцияси ва холати йўл ўзунлигида бир биридан анча фарқ қилишига қарамасдан уларни битта усул билан кучайтиришга интилиш зарур,шунда бир хил материаллар,битта бир турдаги технологик жараён қўллаб,битта жиҳоздан фойдаланиш мумкин бўлади.