Маърузалар матни маъруза (2-соат). Автомобил йўлларини лойиҳалашни ташкил этиш. Лойиҳа-қидирув ишларини турлари. Техник иқтисодий қидирувлар

Назорат саволлари.
1.Кўприкли ўтиш жойларини қидируви деб нимага айтилади.
2.Кўприкли ўтиш жойларини моделейни қандай текширувларга асосан қўшимча қилинади.
3.Кўприкли ўтиш иншоотини қидирув ишларида қандай ишлар амалга оширилади.
4.Кўприкли ўтиш лойиҳаси нимага асосан ишлаб чиқилади.
5.Қидирувларни камериал даврида қандай ишлар бажарилади.
6.Топографик тасвири жараёнида қандай ишлар бажарилади.
7.Ситуацияли режа деганда нимани тушунасиз ва қандай ишлар бажарилади.
8.Триангуляция базиси деганда нимани тушунасиз.
9.Дарё чуқурлигини улчашда уч бурчакларни бурчаклари неча градусдан кам бўлмаслиги керак.
10.Микротриангулация қачон қўлланилади.
11.Камериал холатдаги қидирув ишлари деб нимага айтилади.
13-Маъруза (2-соат). Автомобиль йўлларини реконструкция қилишда қидирув ва лойиҳалаш ишлари. Автомобиль йўлларини реконструкция қилишнинг ўзига хослиги.
Режа:
1.Автомобиль йўлларини реконструкция қилишда қидирув ва лойиҳалаш ишлари.
2.Автомобиль йўлларини реконструкция қилишнинг ўзига хослиги.
Кейинги йилларда автомобилларни кўпайиб бориши магистрал йўлларда мавсумий транзит оқимларини келтириб чиқаради,бунинг натижасида жадаллик янада 20-30 %га ошиши кутилади.Бу холда қисқа вақт ичида тирбантлик пайдо бўлади ва мавжуд йўлни тубдан қайта қуришни талаб этади.
Йўл ва йўл иншоотлари холатини баҳолаш учун катта ҳажимдаги асосий бирламчи маълумотларни қўйидаги кўрсаткичлар,ўлчамлар ва тавсифларни йиғиш ва тахлил қилиш лозим:йўл тўғрисида умумий маълумотлар:йўл титули ва рақами;уни қайси ҳудудда жойлашгани;йўлнинг узунлиги ва тоифаси;йўл-иқлим минтақаси;бошқарув органи ва хизмат қилувчи ташкилот;сўнги 12-ой ичида йўл холатин баҳолаш даражаси;геометрик улчамлари ва тавсифлари;йўл сирти қатнов қисмининг асосий мустаҳкамлиги ва мустаҳкамланган тасмани эни;йўл ёқасининг эни;шунингдек мустаҳкамланиши;тури ва холати;бўйлама нишаблар;қатнов қисми ва йўл ёқасининг кундаланг нишаби;режадаги эгри радиуси ва вираж нишаби;кўтарма баландлиг; ўйма чуқурлиги ва уларнинг ёнбағир қиялиги;йўл пойининг ҳолати;йўл юзасининг ражада ва профилдаги кўриниш масофаси;йўл тушамаси ва қопламанинг мустаҳкамлиги ва ҳолати;қопламанинг бўйлама равонлиги;қопламанинг кўндаланг равонлиги;ғилдиракнинг қоплама билан ишлаш коэффиценти ва ғадир-будирлиги;суунъий иншоотлар;жойлашган ўрни;тури;узунлиги ва кўприкларнинг габарити;йўл ўтказгичлар;эстакада; тунеллар;кўприклар;йўл ўтказгичлар ва эстакадаларнинг юк кўтариши; бардюрнинг баландлиги ва сони;кўприкга келиш йўлининг ҳолати ва тури;сув ўтказиш қувурларининг ҳолати ва улчамлари; йўлни жиҳозлаш км.ни кўрсатуви белги ва огоҳлантирувчи устунчалар;йўл белгилари ва дислокацияси;уларнинг ҳолати ва жойлашишининг қоида ва меъёрга тўғри келиши;йўлнинг чизиқли белгиси;унинг ҳолати;ҳамда уларни меъёрва қоидаларга мос келиши; тўсиқлар; уларнинг конструкциялари, жойлашган ўрни, узунлиги, ҳолати ва ўрнатилишининг меъёр ва қоидаларга мослиги;ёритиш;автомобиль йўлларини темир йўллар билан кесишиши ва туташиши,уларни турлари,жойлашиш ўрни ва меъёр қоидаларига тўғри келиши,автобус бекатлари,павилионлар,дам олиш майдончалари,автомобиллар туриши ва тухташи майдончалар,уларнинг улчамлари ҳамда меъёрий қоидаларга мослиги;тезликни ошириб ўтиш тасмаси ва қатнов қисмининг қўшимча тасмаси,уларнинг улчамлари;йўл бўйлаб ҳаракат тасвифлари;характерли участкаларда харакат жадаллиги ва унинг ва уни кейинги 3-5 йилда ўзгарган графиги;транспорт оқими турларива ўзгариш динамикаси,шунингдек енгил,юк,автобус турлари бўйича юк кўтариш қобиляти келтирилади;характерли участкаларда тезликни пасайтириш кўрсаткичлари; кейинги 3-5 йилларда ЙТХ тўғрисидаги маълумотлар қайси километрга таллуқлиги,шунингдек ЙТХларнинг йўл шароитини ёмонлиги сабабли бўлган сонини аниқлаш.
Фойдаланилаётган автомобил йўлини реконструкция қилиш учун унинг холатига баҳо беришкерак,чунки бу вақтдаги,яъни амалдаги йўлнинг тоифасини,холатини аниқлашдаги талаб этилаётган тоифасини,хамда реконструкция қилланаётгандаги талаб этилаётган тоифасини,ҳамда реконструкция қилинаётгандаги ҳисобий тоифани аниқлаш.Мавжуд йўлни текшириш ва холатинианиқлаш учун геометрик улчамларини меъёр билан солиштириш орқали амалдаги тоифа аниқланади.
Келтирилган кўрсаткичлар жойининг релефига боғлиқ бўлиб,йўлни амалдаги тоифасини аниқлаётганда асоси ёки қўшимча қушимча мезонлардек кўрилади.Амалдаги тоифани аниқлаётганда асосий геометрик кўрсаткич бўлиб,ҳамма вақт қатнов қисмининг амалдаги эни ҳисобланади.
Катта узунликдаги ёки йўлниг бўлаги янги лойихада,реконструкцияда ёки таъмирлашда йўлни четки тасмаси мустаҳкамланган бўлса,қатнов қисмининг қопламаси ҳам у билан бир хил бўлиши керак.
Баланд-паст ерларда мавжуд йўлни амалдаги тоифаси иккита асосий кўрсаткичдан иборат бўлади;
Қатнов қисми эни ва нишабидир (1-жадвал).
1-жадвал.

Максимал бўйлама нишаб, %	40,50,60,70,90
Амалдаги йўлни тоифаси	I, I-II, III, IV, V.
Режадаги минимал эгри радиуси, R,м.	250, 125, 100, 60, 30

Тоғли худудда ҳам шу кўрсаткич олинади.Талаб этилган йўл тоифаси текширилаётган вақтда аниқланган амалдаги йиллик ўртача суткали харакат жадаллиги маълумотлари аниқланади.Тавсия этилган йўлни тоифасиреконструкция вақтида лойиҳа ташкилотлари истиқболдаги ҳаракат жадаллигини аниқлаш ва техник иқтисодий хисоблашларга асосанланган маълумоларга таянади.

Автомобиль йўллари лойихаланаётганда ҳаракат жадаллигига қараб ШНҚ 2.05.02-07 га асосан тоифа белгиланади.
Автомобиль йўллари уқ чизиғи ўтказилганда шароитга қараб,йўлни режада ва техник параметрлари ШНҚ 2.05.02-07 га асосан олиниши керак бўлсада,аммо айрим ўтказилган йўл вариантлари кўрсаткичлари талабга жавоб бермай қолиши мумкин,натижада мавжуд йўл бўйича харакат жадаллиги ошганда,ЙТХ кўпаяди.
Демак,янги лойихаланган йўлдаги техник кўрсаткичлар,масалан III-техник тоифали йўл бўлса,бир неча йилдан сўнг юқорида келтирилган сабабларга биноан юқори II ёки I тоифага ўтказиш талаб қилинади.Шунда III-тоифадаги йўл элементлари кўрсаткичлари (режа,кўндаланг кесимда ва бўйлама профилда) юқори тоифага ўтказилади.Юқорида айтилганидек,айрим сабабларга кўра техник кўрсаткичлар ШНҚ 2.05.02-07 дагидек олинмайди.
Мавжуд йўлни реконструкция қилиш вақтида бутун йўл узунлиги бўйича йўл режасида йўлнинг хар бир бўлагида ПКда нима кесиб ўтилган,йўлнинг унг ва чап томонидан нималар борлиги алохида кўрилиб,кўрсатилган шароитга қараб,хусусий коэффицентлар МШН 25-2005 га асосан олинади.