Ma’ruza№14 nutq uslublari punktuatsiya

Quyida berilgan parchadan mikromatnni bog‘lovchi vositalarni toping.
Mastura! Uning qo‘llariday mayin, iliq, mehribon qo‘llar bormi olamda? Uning barmoqlariday nozik, kishining boshini silaganda qalbini nurga to‘ldirib, dilini ravshan qiladigan barmoqlar bormikin dunyoda?
Odatda opa-singil, aka-ukalar uncha inoq bo‘lavermaydilar, biroq Mashrab esini taniydiki, qulog‘ida Masturaning mehribon, muloyim ovozi yangraydi.
Ilgari, Mastura turmushga chiqmasdan burun, Gulsum opa yoki A’zam akaning tazyiqi o‘tgan mahallarda yoki biror gunoh qilib qo‘yib kaltak yeyish xavfi tug‘ilgan paytlarda, Mastura bilan Mashrab birga bekinishar, g‘azab va kaltakni birga baham ko‘rishardi.
Masturaning sevgisi, chidami, hijron dog‘lari uning o‘ziday pok, chiroyli, samimiy, ehtimol, shuning uchundir, Mashrab vafosizlik to‘g‘risidagi kitoblarni o‘qisa, yo erkaklar og‘zidan xotin-qizlar haqida shaloq gaplar eshitsa, esiga hamisha Mastura tushadi-yu, butun vujudi isyon ko‘taradi, bunday gaplarning birontasiga ishonmaydi.
(O. Yoqubov)


Quyidagi matnni o‘qing. Matn qismlarini bog‘lovchi vositalarni ayting.
KO‘R
Afandining yoshligidan birga o‘sgan bir do‘sti bor edi. Yillar o‘tib, u katta mansabga mindi. Afandi uni lavozimi bilan tabriklash uchun idorasiga kirib bordi. Do‘sti Afandi bilan ko‘rishish o‘rniga:
— Sen kimsan, nima ish bilan kelding? — deb do‘q urdi.
— Meni tanimaysanmi, yoshlikdan birga yong‘oq o‘ynab o‘sgan do‘sting bo‘laman. Seni ko‘r bo‘libdi, deb eshitib, ko‘ngil so‘ragani keluvdim, — dedi Afandi. (Gazetadan)


Matndagi so‘zlarni bir-biriga bog‘lovchi vositalarni toping va ularga izoh bering.
Adolat va haqqoniyatni o‘zingga rahbar qilib ol, hech kimga zarar yetkazma.
Har vaqt mo‘tadil holda ish yurit, haddan ortiqchalikdan saqlan. Haqsiz, lekin o‘zingga loyiq ko‘rib birovdan intiqom olishga jur’at qilma.
Kir, ifloslikdan hazar qil, vujuding, libosing va uy-joyingning toza, pokizaligiga diqqat qil.

MATN VA MAVZU
Ma’lum bir fikrni batafsil ifodalashuchun gaplarni tilimizning muayyan qoidalari asosida bog‘lab,matn tuzamiz. Mazmun va grammatik jihatdan bog‘langan, birmavzuni ifodalovchi gaplar matnni hosil qiladi.


ESDA SAQLANG. Mavzu matndagi asosiy fikrning nimahaqida ekanligidir. Shundan kelib chiqqan holda matnningsarlavhasi ham bo‘lishi mumkin.

Matn turli maqsadlar bilan tuziladi.Masalan: muayyan predmet yoki voqea-hodisalar haqidaxabar berish, hikoya qilish, ularning ta’rif-tavsifini berish,ya’ni tasvirlash, ularni muhokama qilish, ya’ni mulohazayuritish. Ana shunga ko‘ra, matnlarning quyidagi turlari

farqlanadi: 1. Hikoya matni. 2. Tasviriy matn.3. Muhokama matni.