Ma’ruza№14 nutq uslublari punktuatsiya

1. Gapda so'zlarning o‘zaro bog’lanishi (so‘z birikmasi) bo'yicha.
2. Gap bo’laklarini aniqlash bo'yicha.
3. Gap qurilishi bo'yicha.


Gapda so‘zlarning bog’lanishi bo‘yicha tahlilda:
a) birikmaning teng bog’lanishi yoki tobe bog’lanishidagi turi;
b) tobe bog’lanish bo’lsa, tobelanish turi (moslashuv, boshqaruv, bitishuv);
d) teng yoki tobe bog’lanishni yuzaga keltirgan vositalar (bog‘lovchilar, ohang, so‘z shakllari, ko‘makchilar, so‘z tartibi) aniqlanadi.
Gap bo’laklarini aniqlash bo‘yicha tahlilda:
a) gap bo‘laklari belgilanadi, uyushiq va ajratilgan bo‘laklar bor yoki yo'qligi izohlanadi;
b) gap bo‘laklari bilan munosabatga kirishmagan «bo‘laklar» (kiritma, undanmalarning mavjud yoki mavjud emasligi) ko‘rsatiladi;
d) gap bo‘laklarining joylashuv tartibi (me’yoriy tartibda yoki o'zgargan tartibda) izohlanadi.
Gap qurilishi bo‘yicha tahlOda:
a) gapning ifoda maqsadiga ko‘ra turi (darak, so‘roq, buyruq, istak);
b) gapning his-hayajonning ifodalanishiga ko‘ra turi [his- hayajonsiz yoki his-hayajonli (undov) gap];
d) yig‘iq yoki yoyiq sodda gapligi, to‘liq yoki to‘liqsiz gapligi, egali yoki egasiz gap ekanligi; egali gap bo‘lsa: uning egasi ma’lum gap yoki egasi umumlashgan gapligi; egasiz gap bo‘lsa, uning shaxsi noma’lum gapligi, atov yoki so‘z-gapligi izohlanadi.


Tahlil namunasi
Shubhasiz, inson ilm va mehnat bilan baxtli bo‘ladi.


1. Gapda so‘zlarning bog‘lanishi:
1) inson baxtli boladi — tobe bog‘lanish, moslashuv, kesim va eganing shaxs-sonda mosligi (III shaxs, birlik);
2) ilm va mehnat bilan — teng bog‘lanish, va teng bog‘lovchisi orqali bog‘langan;
3) ilm bilan baxtli bo‘ladi — tobe bog‘lanish, boshqaruv, bilan ko‘makchisi orqali bog‘langan;
4) mehnat bilan baxtli bo‘ladi — tobe bog‘lanish, boshqaruv, bilan ko‘makchisi orqali bog‘langan.


2. Gap bo‘laklarini aniqlash:
Shubhasiz, inson ilm va mehnat bilan baxtli bo'ladi.
Uyushiq bo‘lagi bor: ilm bilan, mehnat bilan.
Ajratilgan bo‘lagi — yo‘q.
Kiritma bor: shubhasiz.
Undalma — yo‘q.
Gap bo‘laklarining joylashuvi — me’yoriy.


3. Gap qurilishi tahlili:
1. Ifoda maqsadiga ko‘ra — darak gap.
2. His-hayajonning ifodalanishiga ko‘ra — his-hayajonsiz gap.
3. Tuzilishiga ko‘ra — sodda gap, yoyiq sodda gap, to‘liq gap, egali gap.