Ijtimoiy xayot va din

Dalvarzintepa budda ibodatxonasidan xilma-xil kattalikdagi 25 ta haykallarning siniqlari topildi. Budda va Bodhisatvaning yirik haykallari obrazi budda haykaltaroshligining Hindiston gandhara maktabi an'analari asosida yaratilgan. “Turgan yoki o`tirgan Budda haykalining yuqori qismi, odatda bo`lganidek, parchalab tashlangan, ammo ayrim figuralarning quyi qismi ularning an'anaviy holatlarda tik turib va'z o`qiyotgan yoki o`tirib mushohada qilayotgan ko`rinishlarda tasvirlanganini ko`rsatadi. Ehtimol, ularning ba'zilari Budda Gautama hayotining turli lavhalarini aks ettiruvchi kompozitsion guruhlarga mansub bo`lgandir?”

Dalvarzintepa Budda haykallarida an'anaviy xususiyatlardan asosiysi, va'zxonlik qilib yurgan Budda hamda o`ltirib xayolan duoxonlik qilayotgan, haqiqatni topgan Budda tasvirlangan. Ba'zan Buddani Bodhisatvalar qurshovida ko`rish mumkin. Budda beg‘araz va xotirjam, uning shaxsiy kechinmalari ikkinchi darajali, uning qiyofasida yuksak orzular mujassamlashgan. Budda va bodhisatva liboslaridagi burmalar mahalliy an'analar va yunon an'analarining uyg‘unlashganidan dalolat beradi.

Buddaning ikki holatdagi tasviri ma'lum bo`lib, birinchisi “jo`gi holati”, ya'ni uning chuqur o`yga cho`mib o`tirishi. U chordona qurib o`tiradi. Ikkinchi xolatda, Budda yalang oyoq, uzun libosi taxlari to`kilib turgan qiyofada tikka turibdi. Chap qo`lida libosini ushlab turgan, ikkala qo`li libos taxlari ostida ko`rinmaydi.

Budda bilan bir vaqtda Bodhisatvalarning qonunlari ham ishlab chiqilgan. Ularning yuz qiyofasi g‘oyatda go`zalligi, o`yga cho`mgan ko`zlari ko`p jihatdan o`xshash. Ammo, bodhisatvalar chehrasi yosh yigitlarnikidek turadi. Budda qiyofasida esa, hayotning achchiq-chuchugini tatigan kishi tasvirlanadi. Budda sochi boshi uzra turmaklanadi. Gohida sochlari elkasiga yoyilib turadi.3

Bodhisatva – Buddaning safdoshi, ya'ni kelajakda Budda darajasiga ko`tarilishi mumkin bo`lgan shaxs. Dalvarzintepadan bodhisatva haykali ham topilgan. Uning taqinchoqlari bo`yniga 3-4 qator munchoq shodalari va bezaklar qadalgan. Peshonasida dog‘ – urna bor. Bu dog‘ chuqur qilib o`yilgan va gips bilan suvalgan, gipsni ochishganida ajoyib tilla taqinchoq solib qo`yilgani oshkor bo`ldi. Bu ham Buddaviylikning nomalum odatlaridan biri bo`lsa kerak.4