Ijtimoiy xayot va din

Ayritom monastirlar qishlog‘iga hindistonlik qandaydir buddaviylik jamoasi a'zolari tomonidan asos solingan bo`lsa ajab emas. Ayritom monastir qishlog‘i hududida mavjud bo`lgan ishlab chiqarish hunarmandchiligidan kulolchilik, metal buyumlar ishlash, idish-tovoqlar ishlab chiqarish, mergel oxaktoshdan me'moriy detallar ishlash kasblari aniqlandi.

Ayritomdagi ibodatxona buyumlaridan quyidagilar topildi: ostida Budda nurlangan daraxt ramzidagi besh qavatli loydan yasalgan chaytya, u odatda diniy marosimning idishi – relikvariy ustida bo`lgan yoki stupaning sirtqi qismi bo`lib xizmat qilgan; yana ustida palmetta tasvirli gardish ushlagan o`smir ifodalangan tosh topilgan bo`lib, aftidan, u yigit donator-ibodatxona xizmatchisi bo`lgan; bodxisatvaning bolalikdagi o`yinlari haqidagi xotiralar bilan bog‘liq bo`lgan, buddistlarning sevimli tasviri – loydan yasalgan qo`y kallasi; loydan yasalgan stolchalar – diniy marosim buyumlari uchun poya hisoblanib, ularga Buddaning o`tirgan holdagi haykal-namunalari qo`yilgan.

Qoratepa nomi bilan mashhur bo`lgan tepalik buddaviylikning eng katta ruhoniylar markazi hisoblangan va u kushan davridagi Termizning tashqi devori himoyasi ostida shahar tashqarisida joylashgan.

O`rta osiyoda buddaviylik madaniyati

Budda o`zini ilohiylashtirilishiga qarshi bo`lgan. Ammo, eramizning I asridan uning haykaliga xudo sifatida sajda qilish rusum bo`ldi. Bodhisatva, ya'ni Buddaning izdoshlari tasvirlari ham shu vaqtdan e'tiboran yaratila boshlandi.

O`rta Osiyo janubida amalga oshirilgan diniy islohotlar, ya'ni Buddaviylikning davlat dini sifatida qabul qilinishi uning mavqeini yanada oshirdi, u bilan bog‘liq atribut, tartib, vosita va manzillari, haykal, sig‘inadigan buyum va qurilmalarning shaklanishi hamda rivojlanishiga keng ta'sir etdi.

Buddaviylik dini bilan bog‘liq yodgorliklar O`zbekiston hududida Termiz, Xorazm, Surhondaryodan, Bolaliktepa, Quva kabi joylardan topilgan. Buddaviylik dini bilan bog‘liq haykallar, o`sha davr madaniyati va ruhiyati haqida ma'lumot beruvchi rasm va devoriy suratlar bu yodgorliklarda uchraydi. O`rta Osiyoga Budda dini tarqalishi uning diniy marosimlari shaklida, bayram va ibodatlar, madhiya va tomoshalar shaklida yoyilishiga sabab bo`lgan.