Hayrat ul-Abror (I- qism) Alisher Navoiy

Hayrat ul-Abror (II- qism) 
Alisher Navoiy 
 
58 
http://ziyonet.uz/ 
fasod qaynagan joydan panoh topib, unga goh «ibodatxona», goh «xonaqoh» deb ot 
qoʻyadi. Xonaqohga shayx boʻyralar solgan; boʻyraning rangi - xiyla, hidi -riyodir. 
Masjidining ustunlari har xil boʻlib, qibla tomoni qiyshaygan. Eshigi mayxoʻr 
otashparastning daraxtidan, mehrobi buzuq tarso qizining qoshiga oʻxshaydi. Shayx shu 
mehrob orasida toat qilarkan, shayton nima desa oʻshaning gapiga kiradi. Tagʻin qancha 
odamlar unga murid. Lekin ular hammasi unga loyiq, mos muridlar. 
Shayx qaddini «nun» harfi kabi egib, bir burchakda Zunnun singari oʻltiradi. Toʻgʻri 
yoʻlni tutmoqchi boʻlganlarga ilmdan soʻzlab, bunisi rost, unisi bilagʻon, deb gap sotadi. 
Bexuda gaplarni koʻpaytirib, xudojoʻy odamlarni murid qilmoqchi boʻladi. Ularning 
birini xilvatnishin boʻlishga zoʻrlaydi; boshqa xirovini esa kuch bilan uzlatga 
chekintiradi. Yana birini nafsini tiygan odam deb ataydi. Boshqa birovi boʻlgan-
boʻlmagan tushlar ta’birini aytib laqillatadi. Birov unga yolgʻon bir tushni soʻzlab bersa, 
bu unga qancha yolgʻon ta’birlarni qoʻshadi. Xilvatda u oʻzini odamlarga eng yaqin doʻst 
deb, oʻzini Xizrga hamdam boʻlgan deb koʻrsatadi. Maxkam qilib nasha tugib qoʻygan 
latta nashaning rangi urib, yashil boʻlib ketgan. Uning otini shayx «Xizr paygʻambar» 
(«Yashil paygʻambar») deb ataydi, bema’ni xayollarini esa bashorat tushi qilib 
koʻrsatadi. 
Bunday xilvat uning ahligagina xos boʻlmay, bunday «xizr»(nasha) shayxning ham 
ajralmas doʻsti. Nashani chekib olib, u oʻzini martabada eng yuqori oʻrinda deb biladi; 
osmon ham, unga qolsa, uning uchun eng past joy. Xayolida u koʻtarilmagan daraja 
qolmaydi, uncha-muncha karomat koʻrsatganini pisand ham etmaydi. Nogoh uning 
qulogʻiga nayning bir kuyi eshitilsa, oʻzini Ilohiy may ichgan odamdek mast qilib 
koʻrsatadi. Tashqaridan kelgan nagʻma ohangi juda yoqimli boʻlsa, oʻrnidan sakrab turib, 
oʻzi ham qoʻshilib, ashula ayta boshlaydi. Oyoqlari bilan yerni depsib, fildek boʻkirib, 
nafs changagi oldida xoru zor boʻladi. Unga ergashgan «xudojoʻylar» ham shu xilda 
harakat qilib, uning atrofida doira boʻlib aylanib, bema’ni xayollar bilan oʻzlarini 
soʻfiylik kayfiyatiga soladilar; shayx atrofida fonus atrofida aylangandek aylanadilar. 
Jazavasi tutganda muridlarining har biri piridan qolishmaydi: bemazalikda hammasi 
birdek. Bexuda soʻzlarni soʻzlashda biri chirildoqqa oʻhshasa, koʻp aylanishda boshqa 
biri pirildoqqa oʻxshaydi. Biri oʻzini yoʻqotib, tilsiz qolsa, boshqa birovi nola qila berib, 
xolsiz yiqiladi. Bunisi unisini koʻz qiri bilan kuzatib tursa, unisi shunisi ham kamoli 
oʻzini yoʻqotishga qiyos etadi. Munofiqlik oʻtidan har biri doʻzaxga oʻxshaydi, lekin asl 
tabiatlari sovugʻligʻidan esa yaxga. Har biri oʻzini shuncha koʻp urintiradiki, natijada 
yiqilsa, tura olmaydigan xolga keladi. 
Ularning hammasining maqsadi - katta amaldorlar shayxning va xonaqohning bu ahvolini 
koʻrsa, shayxning pirlarga xos namozxonligini, uning muridlarining ham zikrini, oʻz 
vazifasiga amal qilishini bilib, ularning faqirlik va qanoat orqali bu martabaga erishib, 
Xudo ishqi va mutasavviflik xolatidan bahramand boʻlganlarini kuzatsa. Shundan keyin 
ularning hammasini avliyo deb hisoblab, ularning soʻfiylik xoliga kirib, oʻzidan 

---