A. I. Umirdinov, A. M. Xakimov xalqaro ommaviy huquq sud amaliyoti o‘quv-uslubiy qo‘llanma (keyslar to‘plami) toshkent – 2018

VII. Xalqaro shartnomalar huquqi. Xalqaro shartnoma normalarini sharhlash: “Liviya va Chad o‘rtasidagi hududiy mojaro” Xalqaro Sud 1994-yil 3-fevral. ICJ, Territorial Dispute (Libyan Arab Jamahiriya/Chad)
(A.Umirdinov)

1. 
   Nizoning yuzaga kelishi. Fransiya XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlab, o‘z himoyasi ostida bo‘lgan Chad va Aljirdan tashqari yerlarda ham protektoratini o‘rnata boshladi. Xususan, Fransiya yeri sifatida G’arbiy Afrika va Fransuz Ekvatorial Afrikasi deb nomlanuvchi hududlarni tuzishga erishdi. Fransiya o‘zi kabi Afrika mintaqasidagi ko‘plab mamlakatlarda o‘z protektoratini o‘rnatgan Angliya bilan 1890-yildagi London deklaratsiyasini, 1898-yilda esa Parij konvensiyasini imzoladi va bu davlatlar protektoratliklari o‘rnatilgan hududlarni o‘zaro tan oldilar. 1899-yildagi deklaratsiyada esa mazkur davlatlar o‘z protektoratlari chegarasini shimoliy 15-parallel deb belgiladilar. Huddi shu tarzda, Fransiya 1900 va 1902-yillarda Italiya bilan o‘z hududlari chegarasini Tripolitaniyagacha ekanligi borasidagi o‘zaro rozilik xati almashinuvini amalga oshirdi. Italiya 1902-yilda Angliya bilan o‘zaro xat almashinuvini amalga oshirishi natijasida chegaralarga nisbatan kafolatni qo‘lga kiritish bilan birgalikda, Usmonli turklar imperiyasi bilan urushda g‘alaba qozonib Tripolitaniyada o‘z hukumronligini o‘rnatdi. Shuningdek, Angliya 1912-yilda Usmonli Turklar imperiyasiga qarshi tuzilgan va 1934-yildan boshlab Liviya deb nomlana boshlangan hududga nisbatan Italiyaning hokimiyati tan olindi.
   

Bundan tashqari, 1919-yilda Fransiya va Italiya o‘zaro xat almashinuvini amalga oshirib, Toumoning g‘arbida joylashgan Fransiya egallab turgan hududlar va Tripolitaniya o‘rtasidagi chegaralarni belgilab oldilar. 1935-yilda esa Toumoning sharqida joylashgan Fransiya koloniyasi va Liviya o‘rtasidagi chegaralarni belgilovchi shartnomani imzoladilar. Biroq ushbu shartnoma ratifikatsiya qilinmasdan qolib ketdi.

2.