II Xalqaro Sud palatasi qarorining ahamiyatga molik bandlari Palata ishi jarayonida Niger daryosi sohilidagi chegara yo‘li ko‘rib chiqildi. Palata avval Tomonlarning da’volarni qo‘llab-quvvatlash uchun taqdim etgan turli xil tartibga soluvchi yoki ma’muriy hujjatlarni ko‘rib chiqdi va “Tomonlarning hech biri mustamlaka davri mobaynida bunday egalikka oid hujjatlarni taqdim etishga qodir emas” degan xulosaga keldi. Qonuniy unvon (legal title) mavjud bo‘lmagan taqdirda samaradorlik (effectivités) “har doim hisobga olinishi kerak” degan prinsipga muvofiq, Niger daryosidagi chegaralarni aniqlash va ushbu daryoda joylashgan orollar, xususan, Lété oroli kimga tegishli ekanligini aniqlash uchun Palata mustamlaka davrida vakolatni samarali tarzda amalga oshirishga oid Tomonlar taqdim etgan dalillarni ko‘rib chiqdi.
1914–1954 - yillarga oid ushbu dalillar asosida Palataga tegishli mintaqada Dahomey (fransuz mustamlaka davridagi Benin nomi) va Niger mahalliy ma’murlari o‘rtasida vaqtinchalik kelishuv (modus vivendi) mavjud bo‘lgan. Unga ko‘ra, har ikkala tomon ham daryoning asosiy navigatsiya qismini mustamlaka davridagi chegara deya tushunishgan. Palataning ta’kidlashicha, ushbu modus vivendi asosida Niger ma’muriyati daryoning asosiy oquvchi kanalining (Lété orolini o‘z ichiga olgan) chap tomonidagi orollar ustidan va Dahomey esa kanalning o‘ng tomonida joylashgan orollar ustidan ma’muriy hokimiyatga ega bo‘lgan. Palataning ta’kidlashicha, “Nigerning Léte orolini boshqarish huquqi vaqti-vaqti bilan amaliy sabablarga ko‘ra shubha ostiga qo‘yilgan, biroq unga oid na huquqiy, na faktlar bo‘yicha ixtilof bo‘lmagan”. Gaya (Niger) shahri qarshisidagi orollarga qaraganda, Palata modus vivendi asosida ushbu orollar Dahomey yurisdiksiyasiga kirgan deb hisoblagan. Palataning fikriga ko‘ra, daryoning ushbu sohasidagi chegara ushbu uchta orolning chap tomonidan o‘tadi deb hisoblash lozim.
Biroq Palataga ko‘ra 1954–1960 - yillar orasidagi vaziyat unchalik ham aniq emas. Shunga qaramay, Tomonlar taqdim etgan dalillarga asoslanib, ‘1954-yilgacha Niger tomonidan amalga oshirilgan Létè orolining ma’muriy boshqaruvi Dahomeyga (hozirgi Benin) tomonidan haqiqatan ham o‘tkazildi yoki shunday boshqaruv Benin tomonidan amalga oshirildi degan xulosaga kelmadi.
Sud palatasi quyidagi xulosaga keldi: Benin va Niger orasidagi chegara ushbu davlatlar mustaqillikka erishgan paytda mavjud bo‘lgan Niger daryosining asosiy navigatsiya kanali bo‘yicha belgilanadi. Natijada chegara quyidagicha tushunilishi lozim: chegara Gaya shahrining qarshisidagi uchala orol yaqinida ularning chap tomonidan o‘tadi deya tushunilishi lozim. Natijada Benin belgilanadigan chegaragacha bo‘lgan va daryoning o‘ng qirg‘og‘i oralig‘ida joylashgan orollarga egalik qiladi. Niger esa daryoning chap qirg‘og‘i va chegara oralig‘idagi orollarga egalik qiladi.
Tomonlarning mustaqillikka erishgan paytdagi chegaraviy chiziqning asosiy navigatsiya kanalidagi aniq joyini, ya’ni eng chuqur burg‘ulash chizig‘ini (line of deepest soundings) aniqlash maqsadida Palata 1970-yildagi tayyorlagan hisobotida hukumatning iltimosiga binoan shu holatga asoslanadi. Dahomey, Mali, Niger va Nigeriya hukumatlarining iltimosiga binoan Niderlandiyaning Muhandislik Konsalting (NEDECO) kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan hisobotga tayanadi. Palata o‘zining qarorida, Benin va Niger o‘rtasidagi chegara o‘tadigan 154 nuqtadagi koordinatalarini aniqladi. Boshqa tomondan, Léte Goungou Nigerga tegishliligi qayd etildi. Nihoyat, Tomonlar o‘rtasidagi maxsus kelishuvda Palataga nisbatan Gaya va Malanvil orasidagi ko‘priklardagi chegara chizig‘ini aniqlash uchun yurisdiksiyaga berilgan degan xulosaga keldi. Shu sababli o‘z vakolatidan foydalangan holda Palata ushbu tuzilmalar ustidagi chegara Niger daryosining chegaralari bo‘yicha belgilanishiga qaror qildi.
Palata qarorning ikkinchi qismida Mekrou daryosidagi Benin va Niger o‘rtasidagi chegaraning g‘arbiy qismi bilan bog‘liq holda o‘z dalillarini qo‘llab-quvvatlash uchun Tomonlar taklif etgan turli hujjatlarni ko‘rib chiqdi. Natijada Niger o‘zining da’vo qilayotgan chegarasini qo‘llab-quvvatlash uchun 1907-yilgi huquqiy maqomga ega bo‘lishiga qaramasdan, eng kamida 1927-yildan boshlab vakolatli ma’muriy organlar Mekrou daryosi oqimini Nigerni Dahomeydan ajratib turadigan chegarasi deb hisoblashgan. Ushbu ma’muriy organlar 1927-yildan keyin Tomonlar e’lon qilgan turli hujjatlarda chegara aks ettirilganini aniq ko‘rsatib, ba’zilari esa, chegaralar borligiga ishora qilgan va bu holat 1960-yilning avgustida Tomonlar mustaqillikka erishgan paytdagi huquqiy holat bo‘lgan.
Palata Mekrou daryosidagi Niger va Benin chegarasi daryo o‘rtasidagi chiziq (median line) ekanligiga qaror qildi.
Ⅲ. Sharh
Ushbu nizo xalqaro huquqda chegara va nizoli hududlarga oid ishlarni hal etishdagi bir necha muhim me’yorlarning normativ xarakterini yoritganligi uchun diqqatga sazovor bo‘lib, quyida uning muhim nuqtalarining bir nechasiga qisqacha sharh beramiz.
