A. I. Umirdinov, A. M. Xakimov xalqaro ommaviy huquq sud amaliyoti o‘quv-uslubiy qo‘llanma (keyslar to‘plami) toshkent – 2018

Samaradorlik (effectivités).

Benin va Niger o‘rtasidagi ishda Lété oroliga egalik qilish masalasi bo‘yicha yuqorida ko‘rilganidek, uti possidetis iuris prinsipi bilan muammo to‘liq hal etilmay qolgan. Shunday paytlarda Sud samaradorlik (effectiveness) qoidasi yordami bilan qaror chiqarishga harakat qilgan. Samaradorlik qoidasi bo‘yicha ma’lum bir hududni egallab turgan davlat yoki ma’muriyatning o‘sha hududni tasarruf qilishga oid maqsadi bo‘lishi talab etiladi. Oddiygina egalik qilish yetarli emas. Aslida mustamlakachilikdan ozod bo‘lgan hududlarda Uti possidetis iuris prinsipi amal qilsa-da, uning yordamida ko‘rib o‘tilganidek, har doim ham huquqiy masalalar hal etilavermaydi. Buning sababi sifatida mustamlakachilikdan ozod bo‘lish va undan keying qisqa davr mobaynida yangi vujudga kelgan davlatlardagi iqtisodiy-siyosiy va o‘zini-o‘zi boshqarishga o‘rganish holatlari barcha hudud bo‘yicha samarali boshqaruvni amalga oshirish imkonini beravermaydi. Shunday paytlarda, ma’lum bir muddat ichida tortishuvli hudud ustidan kimning egaligi bo‘lganligini aniqlash masalasida Uti possidetis iuris prinsipi aniq javob bermaydi. Xalqaro Sud ham samaradorlik doirasini aynan shunday noaniqlik mavjud bo‘lgan vaqtlarda Uti possidetis iuris prinsipiga yordamchi sifatida qo‘llagan. Sudning Benin va Niger davlatlari orasidagi nizo bo‘yicha chiqargan qarori shuning uchun ham katta ahamiyatga ega.
Nazorat savollari

1. 
   Sizningcha, Uti possidetis iuris prinsipiga amal qilish lozimmi? Bu qoidaga amal qilishning ijobiy va salbiy tomonlari haqida munozara yuriting.
   
2. 
   Uti possidetis iuris prinsipiga amal qilmaslik qanday natijalarga olib kelishi mumkin deb hisoblaysiz?
   

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   F.Spadi, The International Court of Justice Judgement in the Benin-Niger Border Dispute: The Interplay of Titles and ‘Effectivites’ under the Uti possidetis iuris Principle, 18 Leiden Journal of International Law p. 777 (2005).