A. I. Umirdinov, A. M. Xakimov xalqaro ommaviy huquq sud amaliyoti o‘quv-uslubiy qo‘llanma (keyslar to‘plami) toshkent – 2018

Nizoning kelib chiqishiga sabab bo‘lgan omillar. Ikkinchi jahon urushidan so‘ng 1951-yilning 24-dekabrida BMTning 1949-yildagi 289-qaroriga asosan Liviya o‘z mustaqilligini qo‘lga kiritdi. 1955-yilda Fransiya bilan “Yaxshi qo‘shnichilik va do‘stlik shartnomasi”ni imzolab, Fransiya hududi bo‘lgan Fransuz Ekvatorial Afrikasi bilan bo‘lgan chegaralar to‘g‘risida kelishuvga erishdi. Mazkur shartnomani imzolash Fransiya uchun Angliya va Fransiya o‘rtasida Toumo sharqidagi chegaralar kelishuvi hamda 1935-yildagi shartnomaning qo‘llanilmasligini Liviyaga tan oldirishni anglatar edi. Biroq ko‘p o‘tmay 1960-yil 11-avgustda Fransuz Ekvatorial Afrikasi tarkibida bo‘lgan Chad mustaqillikni qo‘lga kiritdi.

Liviya 1973-yilda Fransiya va Italiya shartnomasi (1935 yil) ga asoslanib, Chad chegaralariga yaqin bo‘lgan Auzo (Aouzou Strip) deb nomlanuvchi hududni bosib oladi. 1989-yilda Chad va Liviya o‘rtasida shartnoma tuzildi va ular agarda bir yil ichida nizoli vaziyat yuzasidan bir to‘xtamga kela olishmasa, mazkur nizoli masalani hal etish bo‘yicha Xalqaro Sudga murojaat qilishga kelishib oldilar (1989-yildagi shartnomaning 2-moddasi). Tomonlar natijada o‘laroq nizoli masala bo‘yicha bir to‘xtamga kela olmagach, 1990-yilning 31-avgustida Liviya Xalqaro Sudga bir tomonlama da’vo arizasi bilan murojaat qildi. Shu yilning 1-sentabrida Chad ham Xalqaro Sudga murojaat qildi. Xalqaro Sud ikki davlat o‘rtasida imzolangan, 1989-yildagi shartnomaga asoslanib, ishni korib chiqishni o‘z yurisdiksiyasiga oldi.

3. 
   Nizolashuvchi tomonlarning da’volari. Liviya o‘sha vaqtgacha noma’lum bo‘lgan hududga bo‘lgan egalik huquqini belgilashni, ya’ni hududning tegishliligi to‘g‘risidagi masalani ko‘tardi. Fransiya bilan tuzilgan 1955-yildagi shartnoma hamda bir qancha xalqaro kelishuvlar ikki davlat o‘rtasidagi chegaralar masalasini butkul hal eta olmasligini ta’kidlab, bu hududda yashagan va hokimiyatga ega bo‘lgan tub aholi Senoussi diniy jamoasi hamda Usmonli turklar imperiyasi, Italiyadan qolgan vakolatlarning unga o‘tganligini asos qilib Auzoga nisbatan egalikni talab etdi. Aksincha, Chad esa, ikki davlat o‘rtasida allaqachon chegaralar belgilanganligi, ushbu ishda hal etilishi lozim bo‘lgan masala chegara chiziqlarini aniqlashtirish ekanligi va 1955-yilgi shartnomaga asoslanib uning huquqlari aniqlashtirilishini talab etdi.
   
4.