A. I. Umirdinov, A. M. Xakimov xalqaro ommaviy huquq sud amaliyoti o‘quv-uslubiy qo‘llanma (keyslar to‘plami) toshkent – 2018

Da’vo qo‘zg‘atilgan davlatning BMTga a’zo bo‘lmaganlik holati: obyektiv xalqaro huquqiy subyektlilik

O‘ziga nisbatan da’vo qo‘zg‘atilgan davlat agar BMTga a’zo bo‘lmagan bo‘lsa, shunday holatda ushbu davlat asosli ravishda xalqaro tashkilotning da’vo qo‘zg‘atish layoqati mavjud emasligiga e’tiroz bildira oladimi? Sud esa xalqaro hamjamiyatning aksariyat qismini tashkil etuvchi ko‘p sondagi a’zo davlatlarning BMT uchun xalqaro da’vo qo‘zg‘atish layoqatini beribgina qolmay, obyektiv xalqaro shaxs (objective international personality)ga ega bo‘lgan tashkilotni tashkil etgan deb ham hisoblaydi. Shu sababli, 1.a) masalasida bo‘lgani kabi; Sud b) masalasi bo‘yicha ham ijobiy javob berdi.
2. Qurbon bo‘lgan shaxsning davlati amalga oshiruvchi diplomatik himoya va qurbon bo‘lgan shaxsni yollagan xalqaro tashkilot o‘rtasidagi ushbu nizoga munosabat bo‘yicha Sud quyidagicha xulosaga keldi. Davlatga tegishli diplomatik himoya va tashkilotga tegishli funksional himoya o‘rtasida tortishuv vujudga kelganda, ikkala tarafdan biriga o‘zining da’vosini qaytarib olishni yuklovchi xalqaro qoida mavjud emas. Shunga qaramay ushbu ishdagi tegishli tomonlar yaxshi niyat va samimiyat bilan ushbu ishni hal eta olishadi. Chunki a’zo davlatlar ham shu paytgacha bunday ishlarni xalqaro shartnoma tuzish orqali hal etib kelishgan va bunday ishlarning soni talaygina. Shu bilan birga, agar zararga uchragan xodim o‘z davlati tomonidan zararga uchratilgan bo‘lsa-da, ushbu zararni undirishda tashkilot xodimining fuqaroligiga emas, balki uning o‘z xodimi ekanligi jihatidan harakat qiladi. Shu sababli ham xalqaro tashkilot tomonidan qo‘zg‘atiladigan zararni undirishga oid da’volar zararga uchragan xodimning fuqaroligi masalasi bilan bog‘liq emas.
3. Konsultativ xulosaga sharh.

1. 
   Xalqaro tashkilotlarning xalqaro huquqdagi o‘rni
   

Birlashgan Millatlar Tashkiloti deb yuritiladigan, dunyodagi eng nufuzli xalqaro tashkilotning barpo etilishi yuzasidan hujjat bo‘lmish BMT nizomida uning xalqaro huquq subyektligiga oid norma mavjud emas. Nizomning 104-moddasi va BMTning imtiyozlari va immunitetiga oid konvensiyasida esa ichki huquqdagi subyektligiga oid norma mavjud, xolos. Bunday holatni esa BMT tashkil etilayotgan paytda xalqaro huquqdagi yagona subyekt bu DAVLAT degan tushuncha juda ham keng yoyilgan bo‘lgani, BMT Nizomini tuzish jarayonida BMTni davlatlardan ham kuchli (super-state) tashkilot sifatida tuzishga oid norozililar kuchli bo‘lgani bilan izohlash mumkin. Shunga qaramay konsultativ xulosaning berilishi natijasida xalqaro tashkilotlarning xalqaro huquqdagi o‘rni bo‘yicha ilmiy izlanishlar ham yana bir pog‘ona yuqoriga ko‘tarilib, hozirda eng kamida BMT kabi umumjahon tashkilotlarning xalqaro huquq subyekti ekanligi va shu bo‘yicha ularning xalqaro subyekt ekanligi bo‘yicha nazarda tutilgan prinsip borligiga oid fikr xalqaro hamjamiyatda katta mavqega ega.

2.