«Saddi Iskandariy»



Download 26,89 Kb.
bet1/4
Sana15.01.2022
Hajmi26,89 Kb.
#366978
  1   2   3   4
Bog'liq
Saddi Iskandariy»


«Saddi Iskandariy» 
Reja: 
  1. Dostonning originalligi. 
2. Doston kompozitsiyasi. 
3. Dostondagi Iskandar timsoli. 

«Saddi  Iskandariy»  Navoiy  ijtimoiy-siyosiy  qarashlarining  yorqin  badiiy 
ko`zgusidir.  Adolatli  va  ma`rifatparvar  podsho  boshchiligidagi  markazlashgan 
davlat  uchun  kurash  dostonning  asosiyg`oyaviiy  motividir.  Navoiy  dostonda 
adolatli  va  ma`rifatparvar  shozning  mukammal  qiyofasini  ko`rsatgin,  o`zining 
ijtimoiy  siyosiy  qarashlari,  orzu-intilishlarini  badiiy  mukassamlashtirishni  o`z 
oldiga maqsad qilib qo`yadi. 
Iskandar nomi ostida, odatda, yaqin va o`rta Sharq mamlakatlarida Iskandari 
Zulqarnayn,  Iskandari  Rumiy  yoki  Iskandar  Maqdon  deb  yuritiladigan  Aleksandr 
Makedonskiy  tasavvur  qilinadi.  Biroq  Navoiy  qahramoni  bilan  tarixiy  Iskandar 
o`rtasida  ayrim  o`xshash  belgilar  bo`lsa-da,  Navoiy  Iskandari  mutloqa  tarixiy

Iskandar Navoiy orzu qilgan adolatli va ma`rifatparvor ideal podshoning xayoldagi 


romantik  timsolidir.  Buning  uchun  Aleksandr  Makedonskiy  va  uning  badiiy 
adabiyotda  an`anaviy  bir  timsolga  aylanishi  haqida  qisqacha  bo`lsa  ham  aynib 
ftishga to`g`ri keladi. 
Aleksandr  Makedonskiy  (356-323  yillar)  qadimgi  dunyoning  mashhur 
lashkarboshisi va davlat arbobidir. 
Aleksandr Makedonskiy vafotidan keyin ko`p o`tmay uning hayoti va harbiy 
yurishlari  haqidagi  Kliparx  va  Oneskrit  asar  yaratadilar.  Bu  asar  grek  yozuvchisi 
Plutarxning  (46-126)  Makedonskiy  haqidagi  tarixiy-biografik  asarlar  bilan  bir 
qatorda yaratildi. Afsona va rivoyatlar paydo bo`la boshladi. 
X  asrdan  boshlab  Iskandar  timsoli  yozma  etik  she`riyatning  an`anaviy 
timsoli  sifatida  takominlashib  bordi.  X  asrning  buyuk  san`atkori  Firdavsiy 
«Shahnoma»da  Iskandar  haqida  maxsus  doston  yaratdi.  Firdavsiy  dostonining 
asosini Iskandarning qahramonlik, ko`proq fantastik, sarguzashtalari tashkil qiladi. 
Firdavsiy  Iskandarning  Doroga  (ahmoniylar  sulolasi)  qarshi  jangi,  Hindiston, 
Miyor, Hitoy va boshqa mamlakatlarga yurishi zulmatga kirishi,g`ov qurib, ya`juj-
ma`nunlarning  yo`lini  to`sishi,  turli  dohshatli  hayvonlarga  qarshi  jangi  va 
boshqalarni hikoya qiladi. 
Nizomiyning «Iskandarnoma»si bilan Iskandar timsoli yaqin va O`rta Sharq 
xalqlari  adabiyotida  yangi  taraqqiyot  pog`onasiga  kutarildi  va  Xamsachilikning 
an`anaviy  timsoli  bo`lib  qoldi.  Nizomiy  Iskandar  timsolida  adolatli  podsho 
qiyofasini  tasvirlashni  maqsad  qilib  qo`ydi.  U  tariyxiy  asarlardan,  xalq  og`za 
badiiy  ijodidian  keng  foydalandi.  Biroq  Nizomiy  fantastik  sarguzashtlarni 
kamaytirib,  Iskandarning  faoliyatini  va  Iskandar  timsolining  ichki  mohiyatini 
«o`laroq va mukamlaxroq yoritishga intiladi. Shoir Iskandar timsolini, to`g`rirog`i, 
bu timsoldan tutilgan maqsadni o`z zamonasi va zamini bilan bog`laydi. 
Nizomiydan  taxminan  100  yil  keyin  1300-1301  yillarda  ulug`  hind  shoiri 
Amir  Xisrav  Dehlaviy  «Oynan  Iskandariy»  dostonini  yaratadi.  Nizomiyning 
Iskandar haqidagi tariyxiy-afsonaviy manbalardan mukammal foydalanganini qayd 
etgan  Xisrav  Dehlaviy  o`z  dostoni  syujetida  asosan  «Iskandarnoma»  voqealariga 
tayanadi.  Lekin,  shu  bilan  birga,  u  «Iskandarnoma»dan  xiyla  erkin  foydalanib, 
dostonga  bir  qator  yangi  hikoya  va  timsil-timsollar  kiritadi  Xisrav  Dehlaviy 
Nizomiy  dostonining  kompozitsiyasini  xiyla  mukammallashtiradi.  Oynan 
Iskandariy»ning  tili  ancha  sodda,  uslubi  ravon  bo`lib,  fors-tojik  tilida  yaratilgan. 
Dostonning  yana  boshqa  fazilatlari  ham  bor.  Bu  birinchi  galda  Xisrav 
Dehlaviyning  tabiatni,  uning  hodisalari  va  ujurlarini,  ilohiylikni  tasvirlashdagi 
mahoratida ko`sinadi. 
Xullas,  Navoiyning  «Saddi  Iskandariy»  dostonicha  qadar  Iskandar  timsoli 
uzoq asrlar davomida murakkab takomil bosqichini kechib utib, Xamsachidlikning 
an`anaviy  timsoliga  aylandi.  Navoiy  Iskandari  ana  shu  adabiy  an`analar 
taraqqiyotida yangi va ulkan hodisa bo`ldi. 
Navoiyning  «Saddi  Iskandariy»  dostonida  Iskandarning  to`g`ilishi,  yoshlik 
yillari,  ta`lim-tarbiyasi,  Faylaqusning  vafoti  va  Iskandarning  taxtga  chiqish  uning 
Dora  bilan  to`qtashuvi,  Eronni  egallab  olib,  u  erda  adolat  o`rnatishi,  

Kashmirga yurish  qilib  zolim  Malluni  engishi,  Hind  shohi  va  Chin  xoqoni  bilan  do`stona 


bitishuvi,  Mag`ribda  vahshiylarga  qarshi  jongi,  Kirvon  o`lkasida  ya`nun  va 
ma`junlarning yo`lini to`sish uchun sad-devor barno etishi hamda dengiz sayohati 
Iskandar sarguzashtalarining asosini tashkil qiladi. 
A.Navoiy  Iskandar  timsolini  tayyor  holda  bermaydi,  uni  voqealar  rivoji 
bilan  birga  pog`onama  –pog`ona  o`stirib,  tokomillashtirib  boradi.  Bu 
jihatdanNavoiiyning  Iskandari  Dehnaviynikidan  farq  qilib,  Nizomiy  qahramoniga 
yaqin turadi. 
Navoiy shohzoda Iskandar obraziga, uning go`daklik yillari, ta`lim-tarbiyasi 
va  bolag`otga  etishishga  katta  e`tibor  berldi.  Shahzoda  toji-taxt  va  mol-davlatga 
emas, balki ilm-fanga, olijanob insoniy fazilatlarni egallashga intiladi. 
  Alisher  Navoiyning  nasriy  asarlari  Xuroson  va  Movaraunnahrda  yaratilgan 
fors  va  qadimgi  o`zbek  tilidagi  turli  janr  va  har  xil  mavzudagi  nasriy  asarlar 
zaminida yuzaga keldi. Lekin Navoiy buyuk daho sifatida shunday asrlar yozdiki, 
ularda,  bir  tomondan,  fors-tojik  adabiyotidagi  nasr  ilg`or  an`analarining  yangicha 
talqini  va  ravnaqi  o`z  aksini  topdi.  Ikkinchidan,  o`zbek  tilida  nasrning  nazmga 
nisbatan  bir  muncha  sust  rivojini  nazarda  tutgani,  shunungdek,  nasrning 
imkoniyatlari  nazmga  nisbatan  anchayin  kengligini  chuqur  tushungani  holda 
Navoiy o`zbek adabiyotini o`n beshga yaqin nasriy asarlar bilan boyitdi. 
Navoiygacha bo`lgan fors tilidagi nasr asosan tarixchilar tomonidan, qisman 
esa didaktik va ilmiy yoki yarim ilmiy adabiyotda qo`llandi. 
Bu  davrdagi  o`zbek  tilidagi  nasrning  shakllanishi  va  taraqqiyoti  Alisher 
Navoiy nomi bilan bog`liqdir. 
Navoiy  o`z  nasriy  asarlarini  yaratar  ekan,  hech  shubhasizki,  o`zigacha 
bo`lgan  va o`z  davridagi nasrning  eng  yaxshi  xususiyatlarini o`zlashtirib,  o`z  ona 
tilida ulardagi  ilg`or traditsiyalarni  yanada  rivojlantirishga  alohida ahamiyat  bilan 
qaradi. 


Download 26,89 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish