A. I. Umirdinov, A. M. Xakimov xalqaro ommaviy huquq sud amaliyoti o‘quv-uslubiy qo‘llanma (keyslar to‘plami) toshkent – 2018

Xalqaro tashkilotga a’zo bo‘lmagan davlat va xalqaro subyekt munosabati.

Odatda, xalqaro tashkilotlar davlatlar o‘rtasidagi shartnomalar asosida tashkil etiladi va shartnomalar uni tuzuvchisi bo‘lmagan uchinchi bir davlat uchun majburiyatlarni yuklay olmasligi Xalqaro shartnomalar huquqiga to‘g‘risidagi Vena konvensiyasining asosiy qoidalaridan bir hisoblanadi.³⁶ Shu sababli bunday vaziyatlarda uchinchi davlatning roziligini olish talab etiladi. Xalqaro Sudning huquqiy asosini ko‘rsatmagan holda xalqaro tashkilotlarning xalqaro huquq subyekti ekanligini tan olgan Konsultativ xulosasi esa shu jihatdan xalqaro huquqqa davlatlarning xohishi nuqtayi nazaridan yondashuvchilar uchun “oddiygina bir da’vo”dan boshqasi emas deya tanqid qilingan. Shunga qaramay, xalqaro hamjamiyatning muassasa doirasida ommalashuvi kuchayib borayotgan bugungi kunda, BMT yoki ma’lum bir masalalar bo‘yicha xalqaro tashkilotlarining xalqaro huquq subyekti ekanligini hech qaysi bir davlat inkor etmaydi. Shu ma’noda, umumjahon xalqaro tashkilotlarning xalqaro huquq subyekti ekanligi bo‘yicha obyektiv qarash bo‘yicha xalqaro odat huquqi vujudga keldi, desak mubolag‘a bo‘lmasa kerak. Ammo ushbu xulosani ma’lum bir hududiy (regional) tashkilotlar bilan aloqasida manfaatlari mos tushmaydigan uchinchi davlatlar bo‘yicha da’vo qilish anchagina qiyin.
Nazorat savollari

1. 
   Xalqaro tashkilotlarga yetkazilgan zarar uchun davlatlar javobgarlikka tortilishlarini yuqoridagi sud ishida ko‘rib chiqdik. Sizningcha, davlatlarga yoki shaxslarga yetkazilgan zarar uchun xalqaro tashkilotlar ham javobgarlikka tortilishlari zarurmi?
   
2. 
   BMT o‘z qoshida bo‘lgan Xalqaro Sudga da’vo bilan chiqishi va ish aynan Xalqaro Sud tomonidan ko‘rib chiqilishi adolatlimi?
   
3. 
   Xalqaro tashkilotlarning javobgarligi masalasida qaysi sudlar yurisdiksiyasini belgilashi mumkin?
   

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   R.Portmann, Legal Personality in Internaitonal Law, 2010.