|
танинг хоҳиши билан боғлиқ бўлган сиёсий тузилиш, деб ҳи-соблайди1.
Маҳаллий илмий адабиётларнинг таҳлилидан келиб чиқиб айтиш мумкинки, ўзбек олимларининг кўпчилиги халқнинг ке-либ чиқиши ва миллат сифатида шаклланишини узоқ асрлик тарихий-маданий жараёнлар маҳсулидир, деган қарашни қўл-лаб-қувватлаб келмоқда.
Аввал бошида қайд этилганидек, Марказий Осиё халқлари, шу жумладан, ўзбекларнинг этномиллий ўзлиги масаласи сўнг ги ўн йилликларда хорижлик тадқиқотчилар томонидан ҳам қизғин тарзда ўрганилиб келинмоқда. Жумладан, Эдуард Олу-орт (Eduard Allworth), Жон Шоберлайн-Энгел (Jon Shoberlayn-Engel), Адиб Халид (Adeeb Khalid), Ингеборг Балдауф (Ingeborg Baldauf), Питер Финке (Peter Finke), О. Рой (O. Roy) ва Сергей Абашинлар ўз тадқиқотларида ўзбек миллий ўзлигининг шакл ланиши масаласини маҳаллий тадқиқотчиларга нисбатан ҳам анча чуқур таҳлил этишган ва табиийки, улар ушбу масалага ғарбда кенг тарқалган конструктив ёндашув нуқтаи назаридан талқин қилишган2.
Ўзбекларнинг миллий ўзлиги масаласига хорижлик тадқи қотчилардан биринчи бўлиб америкалик тарихчи Эдуард Олу-орт томонидан эътибор қаратилган. У ўзининг инглиз тилида
Қаранг: Ильхамов А. Археология узбекской идентичности // Эт-нический атлас Узбекистана. – Т., 2002.
2 Дониёров А.Х., Аскаров М.М. Некоторые взгляды об исследова-нии (узбекской) идентичности // “Тарихий манбашунослик, тарих-навислик, тарих тадқиқотлари методлари ва методологиясининг долзарб масалалари” // Республика XII илмий-амалий конференция материаллари. 12-илмий тўплам. – Т., 2020. – Б.108–115; Хўжахонов И., Асқаров М. Идентиклик тушунчаси таҳлили ва замонавий ўзбек идентиклиги муаммосининг ўрганилиш тарихидан // Тамаддун Нури, 2019. №6 (23). – Б.46–49; Аскаров М. Обзор категорий иден-тичности в конце XIX – начале XX века на территории современного Узбекистана (на анг.) // Вестник КазНУ имени Аль-Фараби. Серия Историческая, 2019, №4 (95). – С.4–14; Аскаров М. Англоязычная ант ропология о природе узбекской идентичности в конце XIX – начале XX вв. // Вестник антропологии. – М.: Институт этнологии и антро-пологии РАН, 2020. №1 (49). – С.239–250.
42 Исмоилжон ХЎЖАХОНОВ
чоп этилган “Замонавий ўзбеклар: ўн тўртинчи асрдан ҳозирги кунга қадар. Маданий тарих” номли китобида ҳозирги ўзбеклар гуруҳий ўзлигининг шаклланиши ҳамда уни турли маданий гу-руҳларни ўзига бирлаштириши масаласини ёритишни мақсад қилади. Таъкидлаш жоизки, Олуорт ушбу масалада кўчманчи ўзбекларга кўпроқ урғу беради ҳамда ўзбек халқининг келиб чиқишини айнан улар билан боғлайди ва ўзбек миллатига хос ўзликнинг шаклланишида уларнинг ўрнини беқиёс деб ҳисоб лайди. Ўзбек миллий ўзлигининг шаклланишида рамзлар, ном ва етакчилик ғоялари муҳим ўрин тутганлигини қайд этади. Шунингдек, у ўзбекларнинг этник бирлигини мустаҳкамлани-ши ва миллий маданиятининг ўзига хослиги ҳамда моҳиятини бойишида ислом динининг маънавий куч сифатидаги ролини алоҳида деб билади1.
Марказий Осиё халқларининг анъанавий ижтимоий ўзлиги этник монандликка мос эмаслиги ҳақидаги фикр бошқа бир америкалик олим Шоберлайн-Энгел томонидан айтилган. Жумладан, у ўз ишларида ўзбек миллати этник таркибининг хилма-хиллигига ҳам эътибор қаратади ҳамда ўзбек миллий ўзлигини мутлоқ сиёсий тузилиш маҳсули, деб ҳисоблайди. У ўзбек миллий ўзлиги уни таркибига кирган этник гуруҳлар-нинг ички интилишлари асосида эмас, балки совет ҳокимия-тининг хоҳиши асосида шаклланган деган фикрни билдира-ди. Шоберлайн-Энгелнинг тадқиқотида бир нечта мунозарали фикрлар ҳам учрайди. Масалан, у ўзбеклар таркибидаги “хў-жа”ларга этник гуруҳ сифатида қарайди, совет даврда ўзбек миллатининг тўлақонли шаклланганлигини шубҳа остига олади ҳамда ҳозирги кунда ҳам унинг таркибидаги айрим эт-ник гуруҳлар орасида айирмачилик кайфияти туғилиши мум-кин, деб ҳисоблайди2.
Allworth E.A. Modern Uzbeks: From the Fourteenth Centure to the Present: A Cultural History. – Stanford, Californiya: Hoover Institution Press, 1990.
2 Schoeberlein-Engel J.S. Identity in Central Asia: Construction and Contention in the Conseptions “Ozbek”, “Tajik”, “Muslim”, “Samarkandi” and Other Groups. Ph.D. dissertation. – Harvard University, 1994; Ўша муаллиф: Переспективе становления национального самосознания узбеков // Восток, 1997. №3.
Do'stlaringiz bilan baham: |
