Германиялик олима Ингеборг Балдауф тадқиқотларида ўз-бек миллий ўзлиги масаласига алоҳида эътибор қаратилган. Немис олимаси ўзининг “Ўзбек миллатининг яратилиши ҳақи-да баъзи мулоҳазалар” номли мақоласида ўзбек миллий ўзли-гини яратишдаги айрим этнографик муаммолар ҳақида фикр юритади1. Жадид адабиётига бағишланган бошқа бир асарида эса жадид намоёндаларининг миллат ҳақидаги диний ва этник мазмундаги қарашларига ҳам тўхталиб ўтади2.
Питер Финке ўзбекларнинг миллий ўзлиги ҳудудий жиҳат-дан айрим ўзига хослик касб этиши масаласини ўрганади3. О. Рой ҳам ўзбек миллий идентиклиги борасида баъзи фикрларни билдиради4.
Россиялик тадқиқотчи Сергей Абашиннинг қатор тадқиқот-ларида “сарт” муаммоси доирасида ўзбек миллий ўзлигининг шаклланиши масаласи таҳлил қилинган. Хусусан, муаллиф “сарт”ларга алоҳида халқ, элат сифатида қараб, уларни ўзбек миллий ўзлигига совет ҳокимияти томонидан сунъий тарзда бириктирилган, деб ҳисоблайди5. У миллатнинг шаклланиши этнос назариясидагидек табиий тадрижий жараён эмас, бал-
Ingeborg Baldauf. Some thoughts on the making of the Uzbek nation
Cahiers du monde russe et soviétique. Vol. 32. №1. Janvier-mars 1991. En Asie Centrale soviétique Ethnies, nations, États. – pp.79–95.
2 Ингеборг Балдауф. ХХ аср ўзбек адабиётига чизгилар. – Т.: Маъ-навият, 2001.
3 Finke P. Variations on Uzbek identity. Strategic Choices, Cognitive Schemas and Political Constraints in Identification Processes. New York – Oxford. Berghahn Books, Incorporated, 2014.
4 Roy O. The New Central Asia: The Creation of Nations. – London: I.B. Tauris, 2000.
5 Абашин С.Н. Этнографическое знание и национальное строи-тельство в Средней Азии (“проблема сартов” в XIX – начале XXI в.). Автореф. дисс. на соис... док. ист. наук по спец. 07.00.07 – Этнография, этнология, антропология. – М., 2008; Ўша муаллиф: Национализмы в Средней Азии в поисках идентичности. – С.-Петербург, 2007; Ўша муаллиф: Население Ферганской долины (к становлению этногра-фической номенклатуры в конце XIX – начале XX века) // Ферганская долина: этничность, этнические процессы, этнические конфликты.
– М., 2004.
44 Исмоилжон ХЎЖАХОНОВ
ки турли ижтимоий гуруҳларнинг қизиқиши билан боғлиқ ҳамда бу жараён сиёсатчилар ва зиёлиларнинг ўзаро муно-сабатларининг ҳосиласидир, деб ёзади. Жумладан, Марказий Осиёдаги ҳозирги миллатларни этник жиҳатдан бир-биридан ажратадиган ҳеч қандай чегара бўлмаган, уларни этнографик жиҳатдан таснифлаш Россия империяси даврида бошланган, шўро ҳокимияти этнографик билимлар асосида уларни миллий бирликларга ажратган ва Марказий Осиёдаги миллий бирлик ларнинг вужудга келиши ва шаклланиши бевосита минтақада ўтказилган миллий-ҳудудий чегараланиш билан боғлиқ, деган фикрни илгари сурган1.
Яна бир америкалик тадқиқотчи Адиб Халид тадқиқотида жадидларнинг ўзбек миллий ўзлигининг шаклланишидаги ўрнига алоҳида эътибор қаратади ҳамда Бухоро ва Самарқанд лик жадидлар бу борада асосий ўрин тутганлигини таъкид-лайди2.
Конструктив ёндашув тарафдорларининг ХХ аср бошла-рига қадар Марказий Осиё аҳолиси орасида этник ўзликни англашдан кўра ижтимоий ўзликнинг ҳудудий, диний, хўжа-лик-маданий ва уруғ-қабилавий каби шакллари ёрқин намо-ён бўлган деган мулоҳазалари ўринли ҳисобланса-да, лекин унга қадар минтақада этник омиллар умуман рол ўйнамаган, дейиш бирмунча мушкул бўлса керак. Масалан, ўзбек милла-тига хос этномаданий хусусиятлар ўрта асрлардаёқ шаклла-ниб улгурган ҳамда унинг таркибига кирувчи турли этник гу-руҳлар ўртасида ўзаро бирикиш ва қоришиш жараёнлари анча
олдиндан бошланиб, ҳали давом этиб келаётган эди. Хориж
1 Этнографическое знание и национальное строительство в Средней Азии (“проблема сартов” в XIX – начале XXI в.). Автореф. дисс. на соис... док. ист. наук по спец. 07.00.07 – Этнография, этно-
логия, антропология. – М., 2008; Ўша муаллиф: Национализмы в Средней Азии в поисках идентичности. – С.-Петербург, 2007; Ўша муаллиф: Население Ферганской долины (к становлению этногра-фической номенклатуры в конце XIX – начале XX века) // Ферган-ская долина: этничность, этнические процессы, этнические конф ликты. – М., 2004.
Adeeb Khalid. Making Uzbekistan: Nation, Empire, Revolution in the early USSR. – Ithaka and London, 2015.
Do'stlaringiz bilan baham: |