“HIMOYAGA RUXSAT ETILDI” “Islomshunoslik va islom sivilizatsiyasini oʻrganish ICESCO” kafedrasi mudiri _____ M.Haydarov
“______” __________2022-yil
“TASDIQLAYMAN” “Islomshunoslik” fakulteti dekani
____________ J.Toxirov
“_____”___________ 2022-yil
Azimova Noimaxon Mavzu: Zamonaviy fiqhiy masalalarda mazhablar o‘rtasidagi mushtaraklik . Tа’lim yo‘nаlishi: – Islomshunoslik
Bаkаlаvr dаrаjаsini olish uchun tаqdim etilgаn
Bitiruv mаlаkаviy ishi
Ilmiy rаhbаr:Phd.
Tаqrizchilаr:
TOSHKENT – 2022
MUNDARIJA KIRISH......................................................................................
I BOB. ISLOM DINIDA MAZHAB TUSHUNCHASI MAZMUN MOHIYATI 1.1. Mazhabning lug‘aviy va istilohiy ma’nosi ......
1.2. Islom dinida mazhablarning tutgan o‘rni...............
II BOB FIQHIY MAZHABLARNING KELIB CHIQISHI 2.1 Hanafiylik va Molikiy mazhabi mazmun mohiyati
2.2 Shofe’iy hamda Hanbaliy mazhablari haqida
II BOB. ZAMONAVIY FIQHIY MASALALARDA FIQHIY MAZHABLAR O‘RTASIDAGI MUSHTARAKLIK 3.1. Fiqhiy mazhablarda ribo borasidagi tahlili............................
3.2. Riboning zamonaviy ko‘rinishlari hamda mazhablardagi mushtarak jihatlari
XULOSA.......................................................................................
FOYDALANILGAN MANBA VA ADABIYOTLAR RO‘YXATI................
ILOVA
Kirish Mavzuning dolzarbligi. Odamzod tug‘ilganidan to umrining nihoyasigacha bilim olishga, o‘rganishga, tajriba orttirishga, anglashga muhtoj. U ana shu yo‘lda Alloh taolo Qur’oni karim orqali ato etgan ilmlarni o‘rganishga kirishadi. Uning Rasuli Muhammad (s.a.v.) keltirgan ilmlar ummonidan bahramand bo‘lmoqqa intiladi. U ana shu yo‘lda solih salaflar, ulug‘ allomalarning izidan borishga rag‘bat ko‘rsatadi. Insoniyat Alloh taoloning so‘nggi, komil, haq dini – Islomga doir, uning asoslari, arkonlari, ibodatlariga oid ilmlardan yaxshi xabardor bo‘lishga ko‘proq muhtoj. Chunki Islomning tub mohiyatini, uning shariatini anglamay, bilmay saodatga erishib bo‘lmaydi. Shu boisdan dinimizda ilm olishga, bilmagan narsalarini so‘rab, din asoslarini va ibodat tartiblarini o‘rganishga katta e’tibor bilan qaralgan.
Alloh taolo Qur’oni karimda shunday marhamat etadi: “Alloh sizlardan iymon keltirgan va ilm ato etilgan zotlarni (baland) daraja – martabalarga ko‘tarur” (Mujodala surasi, 11-oyat).1 Alloh taolo yana aytadi: “Allohdan bandalari orasidagi olim-bilimdonlarigina qo‘rqur” (Fotir surasi, 28-oyat)2.
Hadisi shariflarda ham ilm olish, so‘rab-o‘rganishning fazilatlari keng bayon etilgan. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam ummatga beshikdan qabrgacha ilm izlamoqni vasiyat qilganlar. Yana Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytadilar: “Kimga Alloh yaxshilikni iroda qilsa, uni dinda faqih (teran anglovchi) qilib qo‘yadi va unga to‘g‘ri yo‘lni ko‘rsatadi”. (Imom Buxoriy va Muslim rivoyati). Mazhabni to‘g‘ri tushinish va uning zaruratini anglab yetmoq uchun mo‘min-musulmonlar avvalo “Mazhab” kalimasining lug‘aviy va istilohiy ma’nosini bilgan holda, mazhabning kelib chiqish tarixini bilish kerak bo‘ladi. Mazhabni to‘g‘ri tushunishda mazhab boshimiz imom Abu Hanifa rahmatulloh alayh haqida ma’lumotlarga ega bo‘lish lozim bo‘ladi. Unda imom Abu Hanifa rahmatulloh alayhning manoqibi, ilmda qanchalik yuksakligini va olimlarning u zot to‘g‘risida aytgan so‘zlarini bilish ahamiyat kasb qiladi. So‘nra mo‘min-musulmon bir mazhabni mahkam ushlagan holda ergashish zarurati va mazhabsizlikning salbiy oqibatlarini bilish zarur bo‘ladi.
Moliyaviy zulmga qarshi kurash ham jamiyatning boshqa illatlari qatori har davrning muhim muammolaridan hisoblanib kelgan. So‘dxurlik jamiyatning rivojlanishga to‘sqinlik qiladigan eng katta omillardan biridir. Unga yo‘l ochib bergan jamiyat o‘z oyog‘iga bolta urgan hisoblanadi. Davlatlar so‘dxurlik jamiyat taraqqiyotiga salbiy ta’sir qilgani uchun unga qarshi jiddiy kurashgan, ba’zilari esa ribo bilan muomala qilishni uzul-kesil man’ qilgan. Mulohaza qilib ko‘rgan kishi ribo bilan muomala qilgan inson o‘zidan boshqani o‘ylamasligini biladi. Chunki muhtoj kishiga yordam qo‘lini cho‘zmagan odamdan jamiyat qanday yaxshilik ko‘rishi mumkin.
Sudxo‘rlik jamiyat taraqqiyoti uchun juda ham xatarli bo‘lgani sababidan ham uni o‘rganish eng muhim masalalardan biri hisoblanadi.
Bitiruv malakaviy ishning mavzuini tanlashda Zamonaviy fiqhiy masalalarda mazhablardagi mushtaraklik mavzuni chuqurroq o‘rganish va ona tilimizda alohida asar yozilmagani uchun unga to‘xtalib o‘tishni hozirgi kun dolzarb mavzularidan biri deb hisobladim. Shu sababli fiqhiy masalalariga nazar solinganda ko‘p masalalar, xususan, mazhablar o‘rtasidagi farq va ularning qarashlari ko‘p manbalarda yoritilgan bo‘lsada, lekin zamonaviy masalalar bilan qiyoslashga ehtiyoj borligi ma’lum bo‘ldi. Jumladan miqdor o‘lchovlaridan kayl – hajm o‘lchov birligi iste’moldan deyarli chiqqan vaqtda “Ribodan ehtiyot bo‘lish uchun qanday yo‘l tutish kerak” kabi savollarga javob berish lozim edi. Shu izlanishlar davomida ko‘pgina manba va adabiyotlarga muruojat qilindi va ustozlardan keraklicha ko‘rsatma va tavsiyalar olindi.
