Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi

1-rasm. Chayonlarning ko`payish davridagi o`yinlari 
Chayonlarning zaxrini kuchliligini ularni qisqichlariga qarab aniqlash mumkin. Qisqichi katta 
bo‘lgan chayonlarning zaxar bezi kichik bo‘lib ularni zaxarsiz yoki zaxari kuchsiz aksincha qisqichlari 
kichik chayonlardai zaxari kuchli hisoblanadi. Chayonlar ayrim jinsli, tashqi ko‘rinishidan faqat katta 
kichligi bilan farq qiladi. Erkak chayon, jinsiy organlari juft urug‘don, urug‘ yo‘li, urug‘lari ko‘p. 
Urg‘ochi chayon jinsiy organlari, juft tuxumdon, tuxum yo‘li, qorin segmenti 1 obdominal qismida. 
Jinsiy organlari 2 plastinka – genital qalpoqchalar bilan berkilgan bo‘lib, obdominal tugashi 
qilichsimon. 
Araxnologiya-o‘rgamchaksimonlarni o‘rganuvchan fan bo`lib,turli hil yer yotqiziqlarini 
o`rganilishi natijasida poleozoy qoldiqlarida ham chayonlarning o‘tmishdoshlari yashaganligi 
aniqlangan. Chayonlar silur davrida suv hayvonlari bo‘lib, evripteridlar deb atalgan, quruqlikka 
chiqishi toshko‘mir davrida hisoblangan. 
O‘rta Osiyoda Bithus eupeus-chipor chayon uchraydi, uning rangi qo‘ng‘ir sarg‘ish 6-5 mm 
kattalikda bo`lib, chaqqan davrda kuchli og`riq kuzatilib, 2-3 kundan keyin tanadagi og‘riqlar qoladi. 
Imperator chayoni (
Pandinus imperator
) 20-sm kattalikda, maydallari 13 mm. ―Skorpion‖ 
grekcha ―skorpios‖ qadim ruslarda ―ilon‖ degan ma‘noni bergan. 
Shuni takidlash kerakki, tabiatda juda ko‘p dorivor o‘simliklar haqida ma‘lumotlar eshitganmiz, 
ularning dorivorlik hususiyatlari haqida adabiyotlarda ma‘lumotlar keltirib o‘tilgan, lekin hayvonot 
dunyosining dorivorlik hususiyatlari haqida kam gapiriladi masalan, chayonlarning ham dorivorlik 
hususiyati mavjud. Ularni zaharidan tibbiyot sohasida keng miqiyosda foydalansa maqsadga muvofiq 
bo‘ladi.

---

102 
FARG‟ONA VODIYSI SUV HAVZALARIDA IQLIMLASHTIRILGAN