Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi

 
MO`YLOVDOR QO‟NGIZLARGA SAMARALI QARSHI KURASH
CHORALARINI ISHLAB CHIQISH 
Ma‘rupov A 
Farg`ona davlat universiteti 
Respublikamiz o‗rmon resurslarining boy salohiyatidan to‗la-to‗kis va oqilona foydalanishni 
ta‘minlash, o‗rmon xo‗jaligi boshqaruv tizimini yanada takomillashtirish, o‗rmon fondi yerlaridan 
foydalanish samaradorligini oshirish, sohaga ilg‗or ilmiy-texnika yutuqlarini joriy etish, o‗rmon 
xo‗jaliklarining moddiy-texnika bazasini mustahkamlash va modernizatsiya qilish, shuningdek, xorijiy 
investitsiyalarni yanada faol jalb etish va ekologik turizmni rivojlantirish maqsadida Respublikamiz 
Prezidenti Sh. Mirziyoyev tomonidan 2017 yilning 11-may kuni O‗zbekiston Respublikasi O‗rmon 
xo‗jaligi davlat qo‗mitasini tashkil etish to‗g‗risida maxsus farmoni imzolandi. 
Jumladan, mazkur farmonda manzarali, mevali daraxtlar va buta ko‗chatlari yetishtirish, dorivor 
o‗simliklar plantatsiyalarini yaratish, tog‗ yonbag‗irlarida, cho‗l va lalmi yerlarda yetishtiriladigan, 
qurg‗oqchilikka, kasallik va zararkunandalarga chidamli bo‗lgan o‗simliklar seleksiyasi va urug‗chiligi 
bo‗yicha ilmiy tadqiqotlar olib borish;

---

98 
mintaqalarning tuproq-iqlim sharoitlarini hisobga olgan holda qurg‗oqchilikka, zararkunanda va 
kasalliklarga chidamli o‗simliklar turlarini tanlash, manzarali o‗simliklarni rayonlashtirish bo‗yicha 
tavsiyalar ishlab chiqish; bo‘yicha turli vazifalar berilgan.
Ushbu maqola manzarali, mevali daraxtlar va butalarning uzunmo‘ylov qo‘ng‘izlariga qarshi 
kurashga bag‘ishlanadi. O‘zbekistonda mazkur zararkunanlarga qarshi kurashga qaratilgan tadqiqotlar 
umumlashtirilgan bo‘lib, bu ma‘lumotlar to‘g‘risida axborotlar yetarli emas. 
Izlanishlar natijasiga ko‘ra Farg‘ona vodiysida mo‘ylovdor qo‘ng‘izlarning Shahar mo‘ylovdori 
(
Acolesther sarto Sols
.), Tut mo‘ylovdori (
Trichoferus campestris
Fald.) ва Namangan mo‘ylovdori 
(
Xylotrechus namanganensis
Hd.) Jiyda mo‘ylovdori (
Xylotrechus grumi Sem
), Archa uzunmo‘ylov 
qo‘ng‘izi
 
(Semanotus semenovii Okun)
kabi turlari keng taraqalga bo‘lib jiddiy zarar keltiradi. Bunda 
tashqari, Semyonov mo‘ylovdori 
(
Clyroclytus Semenvi
), Kungaboqar mo‘ylovdori
 
(
Agapanthia dahli) 
kabi turlari ham uchrab turadi.
Qo‘ng‘izlar lichinlari 10-12 kun ichida tuxumdan chiqqandan so‘ng, dastlab poyaning lub qavati 
keyinchalik esa ksilema qismi bilan oziqlanadi. Qurtlarning oziqlanishi natijasida zararlangan 
daraxtlarni ichki qismida to‘g‘ri ovalsimon shakldagi izlarni ko‘rish mumkin. Bu teshiklar qo‘ng‘ir 
kukunlar bilan to‘lgan bo‘ladi. Chiqindilarning ma‘lum bir qismigina tahqariga chiqariladi qolgan 
qismi esa yo‘laklarga to‘ldirilib boriladi. Zich qilib berkitilib borilgan daraxt qipiqlari qurtlarni ximoya 
qiladi. Shiddat bilan oziqlanishi natijasida o`simlik tanasida turli darajada teshiklar ko`payib ketadi. 
O`simlik o`sishi sekinlashadi va qurib qoladi, daraxtning turli qismlarining sinib tushish holatlari 
kuzatiladi. 
Ushbu qo`ng‘izlar va uning lichinkalariga qarshi kurash choralari to`liq ishlab chiqilmagan. 
Hozirgi kunda tadqiqotchilar oldida turgan dolzarb masalalardan biri qarshi kurash choralarini ishlab 
chiqishdan iborat. 
Tadqiqotlar davomida quyidagi kurash choralari to‘g‘risida ilmiy izlanishlar olib boryapman. 
Ildiz orqali kimyoviy moddalar solinib, suv bilan so`rilgan kimyoviy moddalar orqali qo`ng‘iz 
va qurtlarga salbiy ta‘sir o`tkazish; 
Qurt va qo‘ng‘izlarning kasallik, parazit va yirtqich hasharotlarni topish hamda ular orqali 
kurashish; 
Turli moslamalar orqali tutib o`ldirish; 
Teshiklarga kimyoviy dorilarni daraxt qipiqlariga aralashtirib teshiklar
surtib qo`yish; kabilar. 
Mo‘ylovdor qo‘ng‘izlar va uning qurtlarining shikastlash chastotasi termitlar zararlanish 
ko‘rsatkichiga yaqin turadi. Shundan kelib chiqib, uzunmo`ylov qo`ng‘izlarga o‘z vaqtida qarshi 
kurashish, tarixiy obidalarimizni, yorgorliklarimizni uzoq vaqt saqlanishiga, shuningdek, manzarali va 
mevali daraxtlarni hosildorligi, sifat miqdorini oshirilishiga sababchi bo`ladi.