|
www.ziyouz.com
кутубхонаси
95
saf-saf bo‘lib turib jela tortayotgani hind baliqchilarining saflarini eslatadi. Ularning hammasi
yalang‘och va bir tekisda qora, soy suvidan ularning hammasiga zanjir bog‘langan. Shamolning
qattiqligidan ular yalang‘och asirlar to‘dasi kabi ingraydilar. Barglar barg emas, yoqish uchun bir
to‘plam o‘tin; shoxlarini esa do‘zaxning kundasi desa bo‘ladi. Jannat gulshaniday bir joy do‘zaxga
aylanib, do‘zax uning oldida behishtning bog‘iga o‘xshab qoldi.
Umr gulshanida yuz bergan kuz va bahorning ham ana shu gulistondagi ahvol bilan o‘xshashligi bor.
Umr quyoshi chiqadigan vaqt bo‘lib, inson tanasi hamalga kirib, amal ola boshlagach, g‘uncha o‘zida
yo‘q darajada kula boshlaydi; xaddan ortiq ko‘p gullar ochiladi. Etilib ochilgan har gul jilva qilib,
g‘unchaning beg‘amligi ham dilkash ko‘rinadi. Bu vaqtda insonning maqsadi o‘ynash, yeb-ichishdir. U
shu ikki ish bilan shug‘ullangani shug‘ullangan. Aql sham’i uning miyasini yoritgunga qadar, ko‘ngliga
aqliy sezgi tushgunga qadar, uning yangi nixolday qomati cho‘zilib, sodda miyasi aql bilan to‘la boradi.
Bora-bora go‘zallarning yuzi gul rangiga o‘xshashini, g‘amzalariqon to‘kishini, ko‘zlari naqadar
o‘ynoqiligini, uning o‘z ko‘zlariga noz qiliqlarini o‘rgatganini, qiliqlarni esa unga afsungar o‘rgatganini
tushuna boshlaydi. U jafo qilib, odamlarning jonini, qoshini yoy, kiprigini o‘q qilib ovlaydi. Oshiqning
ko‘zini uyquga rom etgan bo‘lib, uning ko‘zlariga uyquni harom qiladi. Qadah ko‘tarib, yuzini o‘tdek
qizartiradi; dini islomdan esa tutun chiqaradi. Bazmda u labini mayga tekkizish bilan jonini, aql-xushini
nobud qiladi. May labida yongan o‘tni tezlashtirib, terlab, yuzi qizargandek bo‘ladi. Bu may o‘tidan ham
yonuvchi o‘t bormi? Ularga suv tegishi bilan battar yonadi-ya! Mayin tuklar orasidagi la’li lablari kulib,
o‘zining obi hayoti bilan oshiqlarni xalok qiladi.
Uning yuzida mayin tuklar safga tizilishi bilan rangidan sabzalik va gullik bartaraf bo‘la boshlaydi.
Bog‘ endi chechak va gullarni tark etib, navbat barg bilan mevaga keladi. Bu xolatda inson tab’i
yengiltaklikdan nafratlanib, odamda vazminlik va idrok paydo bo‘la boshlaydi. Jahl va xato xirmoni
mingta bo‘lsa ham, ilm mash’ali ularni kul qiladi. Inson kabi daraxt ham xashamatli kiyim kiyib, ilmu
adab mevasini beradi. Inson ishi doim jununni daf etish, odati barcha fanlarni egallash bo‘ladi. Birov
tafsirlarni
132
o‘qib bahramand bo‘lsa, birov hadislarni
133
o‘rganib e’tibor topadi. Birov madrasani o‘ziga
oromgoh qiladi, birov xonaqohda xilvatga chekinadi.
Yoshlik mahalining mevalari to‘kilib bo‘lgach, baqo gulshanining obi-tobi keta boshlaydi. Qomat
daraxti g‘am yelidan bukilib, chehra guli xazon bargiga aylanadi. Tan ko‘chatida ham barg yozish havasi
yo‘qolib, bunday havasni sovuq havo uchirib olib ketadi. Yuz ham xazon bargining rangiga kirib, uning
sarig‘ligi bolalarga kulgi. Ko‘zlar uyning burchagini talashib qisiladi; qoshlar esa bu uyning eshigiga
parda osa boshlaydi. Ko‘z bu uyning burchagiga kasal bo‘lganidan kiradi, qoshlar esa quyosh nurini
to‘sish uchun parda tutadi. Tuprog‘da, to‘tiyoda ko‘rish qobiliyati qancha bo‘lsa tug‘ma ko‘rda shuncha.
Ko‘zning ko‘rish chirog‘i o‘chgandan keyin, har qanday shisha oynak unga eski dog‘day bir gap. Ikki
bukilgan qad bilan uzun hassa nima-vu bukilgan osmon biian tik tush chizig‘i nima!
Og‘iz burchaklarida qimmatbaho durlardan qolmay, tishlari, «singa» o‘xshasa ham, tishsiz «sin»ga
o‘xshab qoladi
134
. Og‘iz qutiga o‘xshaydi-yu, lekin ichida bir dona ham dur yo‘q, tishlar «sin»ga
o‘xshasa ham dandanasi yo‘q. Yoki tishining tasbehida toshi yo‘q, og‘zining eshigida ushlagichi yo‘q.
Orqa bo‘ynida tirishlar paydo bo‘lib, baqbaqasidagi yunglarda tugunlar yuzaga keladi. Yuz a’zosidan oq
tuklar o‘sib chiqib, ular hammasi oq kafan iplarini eslatadi. Boshini quyi solib, .o‘limni o‘ylab,
xayrlashish uchun qaddi egila boshlaydi. Bir necha kun u shu xilda qiynalib, qon yutib, maxrumlik
nolasini chekib, Xudoning buyrug‘i bilan ajal xabarchisi bundan ham ko‘nglini tinchitmagunga qadar
ahvol shu.
132
Тaфсир - «Қуръoн»гa ёзилгaн шaрҳлaр кўздa тутилaди.
133
Ҳaдис - Муҳaммaд пaйғaмбaримизнинг сўзлaри, ҳикмaтлaри.
134
Бу ўриндa «с» ҳaрфининг aрaбчa шaкллaрдa тишли вa тишсиз ёзилишигa имo қилинмoқдa.
Алишер Навоий. Ҳайратул-аброр (насрий баёни)
Do'stlaringiz bilan baham: |
