Harbiy-texnik instituti konstitutsiyaviy huquq

5-§. Himoyalanish va shaxs qadr-qimmatining hurmat qilinishi 
huquqi 
Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi va sudlanuvchi shaxsan o‘zi yoki 
himoyachi (advokat) yordamida himoyalanish huquqiga ega. Yuridik 
yordam ko‘rsatish, jumladan, jinoyat ishlarida himoyani amalga oshirish 
uchun davlatimizda advokatlik instituti faoliyat ko‘rsatmoqda.
O‘zbekiston Respublikasining “Advokatura to‘g‘risida”gi Qonuniga 
muvofiq advokatlarning huquq va burchlari hamda ularning o‘z 
faoliyatlarini tashkil etish tartiblari belgilangan
57
. 
Malakali huquqiy yordamdan foydalanish huquqi shaxs huquqiy
maqomining ajralmas qismi hisoblanib, nafaqat milliy qonunchilik, balki 
halqaro huquq normalari tomonidan ham kafolatlanadi. Ushbu huquqdan 
foydalanish jinoyat sodir etishda gumon qilinayotgan va ayblanayotgan 
shaxslarga zarur ekanligini alohida e’tirof etish kerak.
“Inson huquqlari va erkinliklarini himoya qilish to‘g‘risida”gi 
Yevropa Konventsiyasining 6-moddasiga muvofiq jinoiy qilmish sodir 
etishda ayblanayotgan har bir shaxsga o‘zini shaxsan yoki himoyachi 
yordamida himoya qilish huquqiga egaligini belgilaydi
58
. Ushbu qoida 
Inson huquqlari Umumjahon Deklaratsiyasining 11-moddasida, 
shuningdek, Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi Xalqaro Paktning 
2-moddasida ham qayd etilgan
59
.
56
Ўша
манба
. –
Б
.72. 
57
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Адвокатура
тўғрисида
”
ги
қонуни
// 
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Ахборотномаси
. 1997. –
№
2. –50-
модда
. 
58
Қаранг
: 
Международные
конвенции
по
защите
прав
человека
и
борьбе
с
преступностью
: 
Сбор
-
ник
международных
договоров
. – 
Т
., 1995. – 
С
. 234.
59
Қаранг
: 
Узбекистан
и
международные
договора
по
правам
человека
. – 
Т
. 1998. –
С
.9-16; –
С
. 440-
465.

---

196 
Mamlakatimizda mazkur huquqiy qoida O‘zbekiston Respublikasi 
Konstitutsiyasining 26-moddasida – sud ishlarini yuritishda 
ayblanayotgan shaxsga o‘zini himoya qilish uchun barcha sharoitlar 
ta’minlab berilishi lozimligi
60
sifatida, jinoyat ishlari bo‘yicha ish 
yurituvni tartibga soluvchi amaldagi jinoyat protsessual kodesida esa – 
gumon qilinuvchi, ayblanuvchi va sudlanuvchilarni himoyalanish huquqi 
bilan ta’minlash prinsipi tariqasida mustahkamlangan. Jumladan, jinoyat 
sodir etgan shaxslarga barcha huquqlari tushuntirilib berilishi va 
zimmasiga qo‘yilayotgan ayblovdan himoyalanishi uchun qonunda 
ko‘rsatilgan barcha vosita va usullardan foydalanishga haqiqiy 
imkoniyatlarning ta’minlanishi shartligi qonunan tartibga solingan.
Yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan halqaro-huquqiy hujjatlarga ko‘ra, 
ayblov 
– bu muayyan shaxsni jinoyat sodir etishda ayblanayotganligi yoki 
gumon qilinayotganligi haqida vakolatli organ tomonidan uni 
ogohlantirilishdir, shuningdek,bunday ogohlantirish gumon qilinuvchining 
maqomiga ta’sir etuvchi boshqa choralar shakliga ham 
ega bo‘lishi mumkin.Demak halqaro huquqiy hujjatlar jinoyat sodir 
qilishda ayblanayotgan har qanday shaxsga, shuningdek, protsessual 
majburlov choralari qo‘llanilgan har bir gumon qilinuvchiga ximoyachi 
xizmatidan foydalanish imkoniyati kafolatlanishini milliy qonunchilikda 
aks ettirilishini talab qiladi.
Umuman olganda shaxsning o‘z huquqlarini shaxsan himoya qilish 
yoki ximoyachining xizmatidan foydalanish huquqining qachon 
yuzaga kelishini belgilab olinishi maqsadga muvofiqdir. Bu yerda
qonun hujjatlarida qo‘llaniladigan advokat va himoyachi terminlarining 
o‘zaro nisbati va farqlarini aniqlab olishimiz kerak.O‘zbekiston 
Respublikasining “Advokatura to‘g‘risida”gi qonuniga asosan, advokatura 
– huquqiy tizim bo‘lib, u advokatlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi 
shaxslar hamda xususiy advokatlik amaliyoti bilan shug‘ullanuvchi ayrim 
shaxslarning mustaqil, ko‘ngilli, kasbiy birlashmalarini o‘z ichiga oladi. 
Advokatura O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari, ajnabiy 
fuqarolar,fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarga, korxonalar, muassasalar, 
tashkilotlarga yuridik yordam ko‘rsatadi. Oliy yuridik ma’lumotga ega 
bo‘lgan va belgilangan tartibda advokatlik faoliyati bilan shug‘ullanish 
huquqini beruvchi litsenziyani olgan O‘zbekiston Respublikasining 
fuqarosi O‘zbekiston Respublikasida advokat bo‘lishi 
60
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституцияси
. –
Т
. 2018. –
Б
.10-11. 

---

197 
mumkin
61
.Himoyachi esa – jinoyat protsessining ishtirokchisi 
hisoblanadi.Amaldagi jinoyat protsessual qonunchilikka asosan himoyachi 
gumon qilinuvchining, ayblanuvchining, sudlanuchining huquq va qonuniy 
manfaatlarini qonunda belgilangan tartibda himoya qilishni amalga 
oshirishga hamda ularga kerakli yuridik yordam ko‘rsatish vakolatiga ega 
bo‘lgan shaxsdir
62
. Jinoyat ishi bo‘yicha himoyachi sifatida yuqorida 
ko‘rsatib o‘tilgan shaxslardan tashqari maxsus ruxsatnomaga ega shaxslar, 
jamoat birlashmalarining a’zolari, gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, 
sudlanuvchilarning yaqin qarindoshlari yoki boshqa shaxslar ham ishtirok 
etishi mumkin. Demak ximoyachi jinoyat protsessining ishtirokchisi 
bo‘lganligi bilan advokatdan farqlanadi va o‘zining protsessual maqomiga, 
ya’ni huquq va majburiyatlariga ega, bu xolat protsessual qonunchilikda 
ham aniq belgilangan.
Milliy protsessual qonunchiligimizga ko‘ra, himoyachining ishda 
ishtirok etishiga jinoyat protsessining har qanday bosqichida, shaxs 
ushlanganida esa uning harakatlanish erkinligiga bo‘lgan huquqi amalda 
cheklangan paytdan boshlab ruxsat etiladi (JPKning 49-m., 3-q.).
Shunday qilib, milliy protsessual qonunchiligimiz jinoyat sodir 
etishda gumon qilinayotgan yoki ayblanayotgan shaxslarni himoyalanish 
huquqi bilan ta’minlashi jihatidan halqaro huquqiy standartlarga mos 
kelishini qayd etish joiz. 
Shaxsiy daxlsizlik deganda uy-joy, ish joyining daxlsizligi ham 
tushuniladi (Konstitutsiyaning 27-moddasi). Uy-joyga faqat unda yashovchi 
shaxslarning aniq roziligi bo‘lgan hollarda yo‘l qo‘yiladi. Yuqoridagilar bilan 
bir qatorda insonning shaxsiy yozishuvlari, kundaliklari, rasmlari hamda 
ularning matni ham shaxsiy daxlsizlik huquqi bilan qamrab olinadi. 
Insonning shaxsiy hayotining sohalari qatorida uning boshqalar bilan 
pochta va telegraf orqali aloqaga kirishishini ham sanab o‘tishimiz mumkin. 
Shaxsiy hayot tushunchasiga farzandlar tug‘ilishini, nikoh qurilishini, far-
zandlikka olishni, ajrashishni, mulkni bo‘linishini, oila sarf-harajatlarini, mulk 
va pul mablag‘larini tasarruf etilishini kiritishimiz mumkin. Insonning bank 
muassasalaridagi pul va boshqa qimmatbaho jamg‘armalari ham qonun 
tomonidan muhofaza qilinadi. Inson o‘z hayoti davomida tibbiyot xodimlariga 
murojaat qilib, o‘zining shaxsiy va oilaviy sirlarini aytadi, insonlarning sa-
lomatligining holati to‘g‘risidagi ma’lumotlar ham shifokorlik siri sifatida 
61
Қаранг
: