Harbiy-texnik instituti konstitutsiyaviy huquq

 
7-§. Fuqaroning so‘z va fikrlash erkinligi huquqi 
Har kimning o‘z fikrini erkin ifoda qilish huquqi o‘z ichiga izlanish 
erkinligi, har qanday axborotni olish, tarqatish, yozma yoki nashr shaklida 
yoxud badiiy shaklda ifodalash erkinligini amalga oshirish imkonini be-
radi. 
Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasining 19-moddasida “Har 
bir inson e’tiqod erkinligi va uni erkin ifoda qilish huquqiga ega; bu huquq 
hech bir to‘siqsiz o‘z e’tiqodiga amal qilish erkinligini hamda axborot va 
g‘oyalarni har qanday vosita bilan, davlat chegaralaridan qat’i nazar, 
izlash, olish va tarqatish erkinligini o‘z ichiga oladi”, deyiladi . Ushbu 
moddada muayyan huquqlar bilan birga, unda ma’lum burch va javobgar-
lik ham mavjud. Xususan, ular quyidagilarda namoyon bo‘ladi: 
birinchidan, boshqa shaxslar huquqi va obro‘sini hurmat qilish; 
ikkinchidan, davlat xavfsizligi, jamoat tartibi, aholi sog‘lig‘i va 
qadriyatlarini himoya qilish. 
Ta’kidlash joizki, shaxsiy huquqga tegishli qabul qilingan konstitut-
siyaviy me’yorlar inson huquqlari sohasidagi xalqaro-huquqiy andozalarga 
to‘la mos keladi.
Fikrlash erkinligi deganda so‘z erkinligi orqali amalga oshiriladigan, 
fikrini ochiq so‘zlash va boshqa shaxslarning e’tiboriga yetkazish 
tushuniladi. 
Ko‘p holatlarda so‘z erkinligi har bir fuqaroning so‘z erkinligini, 
ommaviy axborot vositalarida chiqish huquqini, o‘z fikr va e’tirozlarini 
ochiq so‘zlashni kafolatlaydigan O‘zbekiston Respublikasining «Axborot 
olish kafolatlari va erkinligi to‘g‘risida»gi, «Axborot erkinligi prinsiplari 
va kafolatlari to‘g‘risida»gi va “Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida”gi 
qonunlari asosida faoliyat ko‘rsatadilar.

---

204 
Ma’lumot uchun manbalarni olish, ularni tegishli yo‘nalishlar 
bo‘yicha tarqatish va erkin izlanish bo‘yicha berilgan erkinlikning konsti-
tutsiyaviy asoslari O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida inobatga olin-
gan. Jumladan, gazetalar, jurnallar, televidenie va radio dasturlari va om-
maviy axborat vositalari orqali ma’lumotlarni tarqatish va qabul qilish bi-
lan bog‘liq bo‘lgan munosabatlarning ma’lum qismi 
“Ommaviy axborotvositalari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi 
Qonuni bilan tartibga solinadi.
Axborotlarni yig‘ish, to‘plash, qayta ishlash, uzatish va ruxsat
etilmagan tanishuvdan himoya qilish bilan bog‘liq bo‘lgan hamda axborot 
tizimlarining ma’lumotlar bazalari va banklarini tashkil qilish, axborotlarni 
qayta ishlash va uzatishning boshqa tizimlarini yaratish, joriy etish va 
ulardan foydalanish sohasidagi munosabatlar 1993-yilning 7-mayida qabul 
qilingan O‘zbekiston Respublikasining “Axborotlashtirish to‘g‘risida”gi 
Qonuni bilan tartibga solinadi.
Har turdagi ma’lumotlarni yig‘ish va tarqatishga bo‘lgan huquq
konstitutsiyaviy tizimga qarshi yo‘naltirilgan, insoniyatning tinchligi va 
himoyasiga zid ravishda, jamiyat manfaatlariga qarama-qarshi maqsadda 
yoki boshqa insonlarning huquq va erkiga zid holatlarda qonun tomonidan 
cheklanadi.
O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida bir qator cheklashlar 
mavjud bo‘lib, ular mazmunan aholining manfaatlarini himoya qilish 
bilan shartlanadi va pornografik mazmundagi materiallarni tarqatish
uchun ma’muriy va jinoiy javobgarlikni belgilaydi. 
Xususan, O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining XXI bobi 
“Axborot texnologiyalari sohasidagi jinoyatlar” deb nomlanib, uning
qator moddalarida, xususan, “Axborotlashtirish qoidalarini buzish” deb
nomlangan 278
1
-moddasida, “Kompyuter axborotidan qonunga xilof
ravishda (ruxsatsiz) foydalanish” deb nomlangan 278
2
-moddasida, 
“Kompyuter tizimidan qonunga xilof ravishda (ruxsatsiz) foydalanish 
uchun maxsus vositalarni o‘tkazish maqsadini ko‘zlab tayyorlash yoxud 
o‘tkazish va tarqatish” deb nomlangan 278
3
-moddasida, “Kompyuter
axborotini modifikatsiyalashtirish” deb nomlangan 278
4
-moddasida, 
“Kompyuter sabotaji” deb nomlangan 278
5
-moddasida hamda “Zarar 
keltiruvchi dasturlarni yaratish, ishlatish yoki tarqatish” deb nomlangan 
278
6
-moddasida tegishli javobgarlik choralari belgilab qo‘yilgan.
O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi 
kodeksining 155-moddasida “Axborotdan foydalanish qoidalarini buzish” 
ma’muriy huquqbuzarlik sifatida tan olingan bo‘lib, unga ko‘ra axborot 

---

205 
tizimidan foydalanish maqsadida unga ruxsatsiz kirib olishda ifodalangan 
axborot va axborot tizimlaridan foydalanish qoidalarini buzish (1-qism); 
axborot tizimlarining ishini buzishga olib kelgan xuddi shunday 
huquqbuzarlik, xuddi shuningdek, kirish cheklangan axborot tizimlarini 
axborot-hisoblash tarmoqlariga ulash chog‘ida tegishli himoya choralarini 
ko‘rmaganlik (2-qism); yuridik va jismoniy shaxslarning axborot 
tizimlarini xalqaro axborot tarmoqlariga qonunga xilof ravishda ulash, bu 
tarmoqlarga tegishli himoya choralarini ko‘rmasdan ulanish, xuddi 
shuningdek, ulardan ma’lumotlarni qonunga xilof ravishda olish (3-qism); 
o‘zganing elektron hisoblash mashinalari uchun yaratilgan dasturi yoki 
ma’lumotlar bazasini o‘z nomidan chiqarish yoxud qonunga xilof ravishda 
undan nusxa olish yoki bunday asarlarni tarqatish (4-qism) muayyan 
javobgarliklar keltirib chiqishiga asos bo‘ladi, deb belgilangan.
Shu bilan birga, yuqoridagi kodeksning 166-moddasi 3-qismida
ishlab chiqarish markasida yoki tovar belgisida ishlab chiqaruvchining 
nomi va joylashgan yeri to‘g‘risida axborot bo‘lmagan tovarlarni 
realizatsiya qilish uchun ham tegishli sanktsiyalar o‘rnatilgan.
Fikrlash va so‘zlash erkinligi qonun tomonidan davlat yoki boshqa 
ijtimoiy manfaatlarni himoya qilish nuqtai nazaridan cheklanishi mumkin. 
Bunday cheklashlar quyidagilar bilan izohlanadi: davlat sirlarini ovoza
qilish davlatning iqtisodiy va siyosiy mustaqilligiga, mudofaa qudratiga va 
davlat hamda jamiyatning boshqa manfaatlariga putur yetkazishi mumkin. 
O‘zbekiston Respublikasining “Davlat sirlarini saqlash to‘g‘risida”gi
Qonunida davlat tomonidan qo‘riqlanadigan va maxsus ro‘yxat bilan che-
garalab qo‘yiladigan alohida ahamiyatli mutlaqo maxfiy va 
maxfiy-harbiy, siyosiy, iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy va o‘zga xil 
ma’lumotlar Respublikaning davlat sirlari deb ko‘rsatilgan bo‘lib, ular 
haqida ma’lumotlar to‘plash va tarqatish cheklanadi. Davlat, harbiy va 
xizmat sirlarini o‘z ichiga olgan ma’lumotlar davlat sirlari qatoriga kiradi.
Davlat sirlari bilan ishlash huquqi bo‘lgan barcha davlat organlari, 
tashkilotlar, korxonalar, birlashmalar, shuningdek, vakolatli shaxslar va 
O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari ularni saqlash va himoya qilish 
majburiyatini bajarishlari shart. Shundan kelib chiqqan holda, har bir 
fuqaro ma’lumotni izlash va tarqatish huquqini amalga oshirishda ulardan 
butun jamiyatning va boshqa fuqarolarning manfaatiga zid ravishda
foydalanmasligi lozim. 
O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi davlat sirlari haqida 
ma’lumotlarni to‘plab, boshqa xorijiy davlatga topshirsa, uning bu

---

206 
harakatlaridagi holat jinoyat tarkibini keltirib chiqarib, davlatga xoinlik 
deb nomlanadi.
Bir so‘z bilan aytganda fikrlash, so‘zlash erkinligi, axborotlarni 
izlash, olish va tarqatish huquqi fuqarolarga davlat va jamiyat ishlarini 
boshqarishda faol ishtirok etish imkonini beradi. Shu o‘rinda mustaqillik 
yillarida mamlakatimizda fuqarolarning so‘zlash erkinligi, axborotlarni 
izlash, olish va tarqatish huquqlarini ta’minlash borasida chuqur 
demokratik islohotlar amalga oshirilib kelinayotganligini qayd etib o‘tish 
joiz.