Har qanday fanni o’rganish ilmiy usuldan boshlanishi kerak

Radioizotoplarning yarim emirilish davri
Radioizotoplarning yarim yemirilish davri deb parchalanayotgan namunaning yarmi yemirilishi uchun sarflangan vaqtga aytiladi. Masalan ning yarim yemirilish davri 8 kunga teng. U yemirilishida oddiy Xe-54 izotopini va beta zarrachani hosil qiladi.



Tasavvur qilaylik, bizda boshida 20 mg izotopini tutgan namuna bo’lgan. 8 kun ichida I-131 yadrolarining yarmi (10mg) so’nib bo’lgan. 16 kundan keyin (2ta yarim yemirilish davri) da yana yarmi - 5 mg izotop yemirilid va qolgan yarmi ning 5 mgini tashkil etadi. 24 kundan keyin 2,5 mg izotop yemirilib, yana 2,5 mg nur tarqatuvchi izotop qoladi.


Yadro bo’linishi va sintezlanishi

1930-yillar davomida olimlar uran-235 ni neytronlar bilan bombardimon qilish natijasida

u ikkita kichikroq yadroga bo’linishi va kop miqdorda energiya ajratishini aniqladilar. Bu – yadrobo’linishi tashfiqoti edi. Atom parcha-lanishida ajraliyotgan energiya atom energiyasi deb nomlana boshladi. Yadro bo’linishining oddiy tenglamasi quyidagidek tasvirlanadi:

A

Beqaror

+Energiya
gar hosil bo’lgan mahsulotlar – krypton, bariy va uchta neytronlar massasini juda kata aniqlik bilan toppish imkoniyati bo’lganda, ularning massasi boshlang’ich massaga ko’ra ma’lum darajada kam ekanligi ma’lum bo’lardi. Albert Enshteyn tenglamasiga ko’ra yetmayotgan massa juda katta miqdordagi energiyaga aylanadi:
E = mc²
Bu yerda YE - ajralayotgan energiya, m – kamayotgan massa, c- yorug’ nur tezligi 3·10⁸ m/s. Yoqalayotgan massa miqdori juda kichik bo’lishiga qaramay, yorug’ nur kvadratiga ko’paytirilganda juda kata energiya miqdorini beradi. Bir gramm uran bo’linishida 3 tonna ko’mir yoqilishidan hosil bo’ladigan energiya ajraladi.


Zanjir reaksiyasi
Bo’linish, neytron uran yadrosi bilan to’qnashishidan boshlanadi. Hosil bo’lgan yadro beqaror bo’lib, maqdaroq bo’lgan yadrolarga bo’linadi. Bolinish jarayonida yana bir nechta neytronlar va ko’p miqdorda gamma nurlarnish va energiya hosil bo’ladi. Ajralib chiqayotgan neytronlar yuqoriroq energiyaga ega bo’lib boshqa uran-235 yadrolarini bombardimon qiladi. Zanjirli reaksiyada juda kop uran miqdori bilan ta’sirlasha oladigan yuqori energiyali neytronlar soni juda tez ko’payib boradi. Zanjirli reaksiyani to’xtatmay amalga oshirish uchun uran-235 ning yetarli miqdori to’planib kriitik massaga yetkazib olinishi kerak. Shunda hosil bo’layotgan neytronlarning deyarli barchasi uran-235 bilan to’qnashadi. Bu holatda issiqlik energiyasining miqdori shunday darajaga yetadiki, atom portlaydi.