Har qanday fanni o’rganish ilmiy usuldan boshlanishi kerak

RADIATSIYANING BIOLOGIK TA’SIRI
Radiatsiya o’tish yo’lida molekulalar bilan to’qnashib, ulardan electron otilib chiqadi va beqaror ionlar hosil bo’ladi. Agar shu ionlantiruvchi nurlanish odam tanasi orqali o’tsa, u suv molekulalari bilan ta’sirlashib, elektronini siqib chiqaradi va H₂O⁺ zarrachalari hosil bo’ladi va bu o’z navbatida keraksiz kimyoviy jarayonlar sodir bo’lishiga olib keladi. Radiatsiyaga eng sezgir hujayralar deb bo’linishi juda tez yuz beradigan hujayralar hisoblanadi, ular qatorida – orqa miya suyuqligi, teri, jinsiy a’zolar, ichak va o’sayotgan bolalar hujayralari. Shikastlangan hujayralar kerakli bo’lgan moddalarni hosil qilmay qoladi.
Masalan, orqa miya hujayralari shikastlansa, eritrotsitlar ishlab chiqarilishi buziladi. Agar sperma, tuxumdon yoki homila hujayralari shikastlansa, bolalarda tug’ma yetishmovchiliklar vujudga keladi. Aksincha katta odamlarning asab, mushak, jigar, suyak hujayralari rivojlanib bo’lganligi uchun bo’linmaydi va radiatsiya ta’siriga chidamli bo’ladi. Rak hujayralari tez bo’linadigan bo’ladi.Ular radiatsiya ta’siriga juda sezgir bo’lganligi uchun, ularni halokatga uchratish uchun radiatsiya nurlaridan foydalaniladi. Rak hujayralarini o’rab turgan sog’lom hujayralar, aksincha ctkinlik bilan bo’linadi va radiatsiya nuri ta’siridan kamroq zarar ko’radi. Shunga qaramay radiatsion nur o’smatalar hosil bo’lishiga, leykemiya va genetik mutatsiyalarga olib keladi.
Yadro reaksiyalari
Radioaktiv yemirilishda yadro nurlanib parchalanadi.Bu jarayon yadro reaksiyasi tenglamasi ko’rinishida yoziladi. Yadro reaksiyasida parchalanayotgan atomlar belgisi atom massasi va zaryadi bilan ko’rsatilib, reaksiyadan keyin hosil bo’layotgan yadro ham shu tarzda yozilib, ajralib chiqayotgan nur turi ko’rsatiladi.
R adioaktiv yadro Yangi yadro + nurlanish turi (α,β,β⁺, γ)
Yadro reaksiyasida tenglamaning bir tarafidagi massa sonlari yig’indisi va zaryadlar yig’indisi tenglamaning boshqa tarafidagi massa sonlari yig’indisi va zaryadlar yig’indisiga teng bo’lishi kerak.
Beta-parchalanish
Beta parchalanish - bu neytronni protonga aylanishi va elektron (beta-zarracha hosil bo’lishidir. Proton yadroda qolganligi uchun, protonlar soni bittaga ortadi, neytronlar soni esa bittaga kamayadi. Shunday qilib beta- parchalanish yadro reaksiyasi tenglamasida
radioaktiv yadro massa soni va yangi izotop massa soni bir biridan farqqilmaydi. Shunga qaramay yangi yadro atom raqami bir birlikka ortadi, bu degani yangi element yadrosi hosil bo’ladi (transmutatsiya).Masalan, uglerod-14 ning beta parchalanishida azot-14 izotopi hosil bo’ladi.