Халцаро бобур фонди

ТЎҚҚИЗ ЮЗ ОЛТИНЧИ (1500-1501) ЙИЛ ВОҚЕАЛАРИ
Ш айбонийхон ушбу хотиннинг вяъда- 
си билан келиб Б оги М айдонга туш ти . 
Туш в ақ ти да Султон А ли мирзо бек ва 
к и ч и к б екларига, йигит-ялангига — ҳеч 
ки м га хабар қ и л м ай , ҳеч ким билан кен 
г а ш м а й , я қ и н и д а г и бир неча катта-ки-
ч и к л а р и б и л а н Ч о р р а ҳ а д а р в о з а с и д а н
Боги М айдонга — Ш айбон ийхон қ о ш и га 
борди. Ш айб о н ийх о н унча я х ш и қабул 
ҳам қ и л м а д и . К у р и ш г ан д ан сўнг қ у й и
ён да ў т қ и з д и . Х о ж а Я ҳ ё С ултон А ли 
м и р зон и н г ч и қ қ а н и д а н хабар топиб, из-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

76
БОБУРНОМЛ
т и р об д а қ о л д и . Ҳ еч ч о р а то па о л м а й
Х о ж а Яҳё ҳам хон қаб у л ига борди. Ш ай 
бони йхон ў р н и д ан турм асд ан к ў р и ш и б
қ ў я қ о л д и . Б и р м у н ч а ш и к о я т о м у з сўзлар 
ай тти . Х о ж а Я ҳё ж ў н а га н и д а Шайбоний- 
хон т а ъ з и м қи л и б ўрни д ан турди. Ж о- 
н а л и Х о ж а А л и б о й н и н г ў г л и Р а б о т и
Х о ж ад а эди. М ирзосининг хон ҳуэурига 
борганини эш итиб, у ҳам Ш айбонийхон 
қ о ш и га к елди. Бу бадбахт хотин (Зуҳра- 
беги) эси паст б ў л ган и д ан , эрга тегиш
ҳаваси билан ў гл и н и н г хонум онини елга 
берди. Ш айбон ийхон унга зар р ач а пар- 
во ҳ а м қ и л м а д и . Б а л к и ҳ а р а м а ё л и , 
чў р и-х изм атк о ри ча ҳам кўзга илм ади.
Султон Али мирзо ҳам уа и ш и г а ҳай- 
рон ва саройдан хон олдига ч и қ қ а н и д а н
беҳад п у ш ай м он эди. Б а ъ з и я қ и н киш и- 
л ар и в а з и я т н и англаб, мирзони олиб қоч- 
моқни хаёл қ и л д и л ар . Султон А ли мир- 
зо рози бўлмади: а ж а л и етиб 
тургани 
учун — қутулмади. Темур Султон билан 
бирга экан л и ги д а тўрт-беш кундан сўнг 
уни Қулба улангида ўлдирдилар. Бу беш 
к у н л и к ўлар ж он учун ёмон от билан кет- 
ди. Х оти н к и ш и с ў з и г а к и р и б , ў з и н и
я х ш и к и ш и л а р саф и дан ч и қ ар д и . Мун- 
доқ к и ш и н и н г воқеасини бундан ортиқ 
ёзиб бўлмас. Бу й ў с и н л и к ш ар м ан д ал и
ҳ а р а к а т л а р н и б у н д а н о р т и қ э ш и т и б
бўлмас.
С ул то н А л и м и р з о н и ў л д и р г а н д а н
сўнг Ж о н а л и н и ҳам м ир зо си ни нг қоши- 
га юборди.
Ш айбонийхон Х о ж а Яҳёдян хавотир- 
да эди. Ш у н и н г учун уни и к к и ўғли: 
Х о ж а М у ҳ ам м ад З а к а р и ё ва Х о ж а Бо- 
қ и й б и л а н Х уросон том о нга ж ў н а т д и . 
К ей и н и д ан бир неча ўзбак бориб, ҳазра- 
ти Х о ж а Я ҳ ё н и и к к и ёш ў г л и б и л а н
Х о ж а К ордзан атроф ида ш аҳ и д қилди- 
лар. Ш айбонийхон: 
Х о ж ан и ўлдириш -
га мен буйруқ берм аганм ан, буни Қан- 
барбий билан К ўп ак б и й қ и л д и л а р , дер 
экан . Б у гапи ундан ёмонроқ. „У зри гу- 
ноҳидан баттар" деган м ақол бор. Шун- 
дай и ш л а р н и беклар ўз ботни билан хо- 
н и д ан ва п о д ш о ҳ и д а н р у х с а т с и з қ и л а
б о ш л а с а , у н д а х о н л и г и ю п о д ш о ҳ л и г и
қ аерда қолди?!
С а м а р қ а н д н и ў з б а к о л гач , К еш д ан
Ҳ и со р са р и й ў л г а т у ш д и к . М уҳ ам м ад
Мазид тархон б о ш ли қ С ам ар қ анд бекла-
ри к ў ч ва а ҳ л и а ё л л а р и б и л а н б и р га 
ж ў н а д и л а р . Ч а ғо н и ён н и н г Ч и л т у яйло- 
ви га ту ш г ан д а М уҳам м ад М азид тархон 
б о ш л и қ С а м а р қ а н д б е к л а р и а й р и л и б , 
бориб Х и ср ав ш о ҳ га н а в к а р бўлдилар.
Б и з ш а ҳ а р ва в и л о я т д а н м а ҳ р у м ,
борар-тураримиз ном аъ лум эди. Хисрав- 
ш оҳ б изнинг хонадонга ни сбатан қанча- 
л и к ҳ у р м а т с и з л и к л а р қ и л г а н бўлм асин, 
чора тополм ай, я аруратдан ун и н г вило- 
я т и ичи бил ан ги н а ўтд и к . Қ оратегин ва 
Олой б илан ўтиб, к и ч и к хон тоғам Ола- 
ч ахонга б ор сак м и к ан деб ҳам хяёл қил- 
ган эдим, бу м уяссар бўлмади. Камруд 
билан ю қ о рига юриб, Сири тоқ довони- 
дан о ш м о қ ч и бўлдик, Н аван док тумани- 
га е т г а н д а Х и с р а в ш о ҳ н и н г н а в к а р и
т ў қ қ и з от ва т ў қ қ и з парча — мато кел- 
т и р д и . К а м р у д д а р а с и г а е т г а н и м и з д а , 
Ш ер ал и т а н қ ў р и қ ч и қочиб Х и с р а в ш о ҳ
қогаига кетди. Тонгласи Қўчбек биздан 
айрилиб, Ҳисорга кетди. Камруд дараси- 
га кириб ю қори томонга қ араб кетд ик. 
Тор ва учма йўллярда, баланд ва ти к до- 
вонларда кў п от ва туя қолди. Уч-тўрт 
м анзи л қўниб, Сири тоқ довонига етдик. 
Довонмисан — довон! Ҳеч қачон бундай 
баланд ва учм а й ў л л ар б илан ю рм аган 
эдик. Кўп т аш в и ш ва м а ш а қ қ а т л а р би- 
лан х атарли тор ва учм алардан ўтиб, юз 
азобу м а ш а қ қ а т билан ҳ ал о катл и баланд- 
л и к л ар , тор довонлардан ошиб, Фон ту- 
манига к ел д и к . Фон т о гл арин инг ораси- 
да бир кат т а к ў л бор, унинг м уҳити — 
с а т ҳ и т а х м и н а н бир ш а р ъ и й к е л а д и ,
аж аб кўлдир; ғаройиботдан холи эмас.
И б р о ҳ и м та р х о н Ш ер оз қ ў р ғ о н и н и
беркитиб ў т и р и п т и , Ё р я й л о қ қургонла- 
рида ҳам Х ож а Дийдорда бўлган Қанбар 
А ли ва Абулқосим кўҳбур ўзбак Самар- 
қан дн и олганда Х о ж а Дийдорда тура ол- 
май, Ё р я й л о қ қ а келиб, Ё р я й л о қ ва паст- 
к и қ ў р ғо н лар н и беркитиб утирибдилар, 
деган хабар келди. Фонни унг қўлда қўйиб 
Кагптуд сари ю рдик. Фон ҳ укм дори ка- 
раму саховат, х и зм атко р л и гу од ам и й л и к
билан м а ш ҳ у р ва т а н и қ л и эди. Султон 
М а с ъ у д м и р з о , С у л т о н Ҳ у с а й н м и р з о
Ҳисор устига келганда иниси Б ойсунқур 
м и р зо га — С а м а р қ а н д г а бу йў л билан 
бориб эди. Ф он беги е т м и ш -сак с о н от 
то р т и қ қ и л д и . Б о ш қ а м у л о з а м а т л а р н и
ҳам уш бу й ў с и н л и к қ и л д и . М енга бир
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

БОБУ РНОМЛ
77
ноч о р р о қ от юбориб, узи к е л м а д и . Са- 
ховат билан м а ш ҳ у р бўлган эл бизга кел- 
ганда хасис бўлади. М урувват билан дон- 
ғи ч и қ қ а н эл н и н г м уруввати у н у ти лади . 
С аховат ва к ар ам б илан т а н и қ л и ва маш- 
ҳур бўлган Х иср авш о ҳ Б ад иуззам он мир- 
зога қ ан д а й м у л о зам ат л ар қ и л га н и юқо- 
рида қ ай д этилди.
Я на Б о қ и тар х о н га ва ўзга бекларга 
роса кў п о д а м га р ч и л и к , т о р т и қ л ар қил- 
ган эди. И к к и навбат ун и н г ви ло я ти ор- 
қ а л и ў т и ш и м и зг а тўғри келди. Б и з н и н г 
х о н а д о н и м и з а ҳ л и у ё қ д а т у р с и н , энг 
паст н а в к а р л а р и м и з г а қ и л г а н одамгар- 
ч и л и к н и ҳам бизга қ и л м ад и , бизни ҳатто 
н а в к а р и м и з ч а к у зга илм ади.